หน้าเว็บ

04 กุมภาพันธ์ 2552

กลบทสุภาษิต

พระจันทร์ทรงกรด
ลำบากก่อน ก่อนทำ เห็นลำบาก
หวนเหียนคิด คิดหาก จักหวนเหียน
ผ่อนเพียรทำ ทำไปก่อน ค่อยผ่อนเพียร ปลงใจนึก นึกอย่าเวียน เปลี่ยนปลงใจ
ประกอบการ การอย่าละ ที่ประกอบ นิสัยผล ผลก็ตอบ ตามนิสัย
เป็นไปตาม ตามเช่น ที่เป็นไป สำเนากล่าว กล่าวไว้ ฟังสำเนา
จักกลิ้งคก คกหนัก หากจักกลิ้ง ภูเขาสูง สูงก็จริง แต่ภูเขา
ใจเราเพียร เพียรให้เข้า แน่ใจเรา ตรึกตรองใจ อย่าใจเบา พึงตรึกตรอง

อักษรสังวาส
อย่าฝ่าฝ่าย หมายเกิน กำเริบเอิบ
อ้างข้างเติบ มิได้ตรึก ตริสนอง
เห็นเช่นได้ ใฝ่ด้วยข้าง ลำพองปอง ไม่ไตร่ตรอง ดูให้สิ้น นุสนธ์ยล
จักหักโหม โจมเข้าจับ ด้ามพร้าง่า ตั้งจังก้า หักด้วยเข่า จงยลผล
ควรครวญใคร่ อย่าให้ป่วย สกนธ์ตน ชอบสอบค้น เสียให้แจ้ง แห่งการงาน
แม้แน่ใจ ใครฟัง พินิจกิจ ถ้าว่าผิด แล้วอย่าเพ่อ บรรหารขาน
เหมือนเยื้อนแถม แย้มโทษ ประจานปาน จงปลงจิต คิดอย่าหาญ แต่เดียวเจียว

ธงนำริ้ว
ช้าช้านึก ตรึกไตร่ตรอง ให้ต้องกิจ
ค่อยค่อยคิด คาดควร คำนวณเฉลียว
ดูดูก่อน ผ่อนให้สม ที่กลมเกลียว จริงจริงแท้ แน่เจียว อย่าวางใจ
หมั่นหมั่นคิด ที่ในกิจ ประกอบก่อ ตรองตรองข้อ เสียให้ควร ที่ขานใข
รอรอรั้ง สังเกตผล เลศกลใน อ่อนอ่อนไว้ ดีกว่ากล้า อย่าแรงรัน
คล้ายคล้ายคำ ร่ำว่า เหมือนฆ่าช้าง แท้แท้ทาง หวังเอางา เท่านั้นนั่น
เหมือนเหมือนกิจ น้อยจ่าย ใช้ทุนอัน มากมากครัน คิดไม่คุ้ม ที่ขาดไป

วิสูตรสองไข
ผเดิมผดุง มุ่งมาด ขนาดขนบ
ให้แจ้งให้จบ ครบพิศ นิสิทธิ์นิสัย
อย่าเพลิดอย่าเพลิน เมินพลั้ง ละลังละไล วิจารณ์วิจัย ในเหตุ สังเกตสังกา
ระบิลระบอบ กอบการ สมานสมัคร ประจงประจักษ์ แจ้งที่ ประสีประสา
ใช่กมใช่การ พานผิด ประดิษฐ์ประดา ใช่ทางใช่ท่า อย่ายล กระวนกระวาย
ใช่เรื่องใช่ราว กล่าวโทษ ประโยชน์ประหยัด พิบากพิบัด ทัดทำ ระส่ำระสาย
เสมอเสมือน เตือนตน ทุรนทุราย ระคนระคาย สิ่งซึ่ง ไม่พึงไม่พอ

เสือซ่อนเล็บ
รู้ว่ายาก หากเห็น เช่นว่าทุกข์
ทางนี้สุข ปลุกปลื้ม ลืมนี้หนอ
รำพึงเพียร เวียนวน ทนพึงพอ เพียรรวนล่อ ต่อตั้ง กังวลใจ
ยลแต่อย่าง ต่างรู้ อยู่แต่ยาก เหลือนิหาก จากล้น พ้นนิสัย
เหมือนขว้างงู ชูเชิด เปิดกว้างไป ก็กลับใกล้ ไคล้ยุค ฉุดกลับมา
สิ่งที่เบื่อ เหลือเบือน เหมือนที่รัก ต่างร่ำผลัก มักเป็น เช่นร่ำว่า
รำคาญไหน ใฝ่เฝ้า เข้าคานตา เช่นคอยท่า หาสุข ทุกข์คอยรึง

นาคบริพันธ์
กุมภาพาล ชาญชลา สาคเรศ
สาครินทร์ ถิ่นประเทศ สำนึงถึง
สำนักสู่ อยู่ประจำ อย่ารำพึง อย่ารำพรรณ อันซึ่ง จะวายชล
จะวายชาญ หาญกล้า ดีกว่าสอน ดีกว่าสั่ง ฟังดูก่อน ใช่เหตุผล
ใช่เหตุเผื่อ เจือจาน ป่วยการกล ป่วยประกอบ ชอบแต่ยล ดูท่าทาง
ดูท่าที่ ที่จะสั่ง จะสอนศิษย์ จะสอนสู่ ดูชนิด อย่าอางขนาง
อย่าอ้างขนาด คาดคะเน คะนึงพลาง คะนึงพลอย คล้อยเป็นกลาง อย่างเอียงเอง

เบญจพรรณห้าสี
อย่าหยิ่งเย่อยกย่อง ลำพองพิษ
อาจโอ้อิทธิ์อวดอ้าง อย่างข่มเหง
ขอดข้อนแข้นขู่ข่ม ให้เขาเกรง โฉดโฉงเฉงเฉาฉ่า ชะล่าใจ
ทำท่วงทีท่าทาง วางจังหวะ โกงเกะกะก้าวก่อ ข้อคำไข
ล้วนเล่ห์ลิ้นลวงลอด สอดกลไก เหน็บแนมในนึกน่า ระอาคำ
ถ้าถึงถ้อยถอยถด สลดหลบ จับจริงจบเจิ่นเจน ก็เอนถลำ
เหมือนไม้เมามูลมอด ทอดทิ้งทำ กลับกลอกกล้ำเกลื่อนกลาย คลายกำลัง

ครอบจักรวาล
รู้สิ่งไร ร้ายแรงยาก อย่าอยากรู้
หวังแว่วหู ปากจะนิ่ง อย่ากริ่งหวัง
ดังหนึ่งฆ้อง ก้องเสียง สำเนียงดัง ตีหยุดยั้ง ยังกังวาล นานกว่าตี
ผิดคำกล่าว ราวกับพา ให้หาผิด ที่จะมิด อย่าพึงหมาย มิใช่ที่
ดีแลชั่ว ตัวของใคร นิ่งไว้ดี ควรต้องทำ จะต้องชี้ แต่ที่ควร
ช้างตายเน่า เอาใบบัว ปิดตัวช้าง สงวนบ้าง มิใช่ข้อ อย่าพอสงวน
ชวนเสียกิจ ผิดระบอบ อย่าชอบชวน เดาอย่าด่วน ใจหวัง ลำพังเดา

หงส์คาบแก้ว
มีการทำ ทำไม่ถูก ถูกที่ผิด
มีความคิด คิดไม่ต้อง ต้องโฉดเฉา
จักโทษใคร ใครจะทำ ทำให้เรา นั่งนึกเศร้า เศร้าโศกซ้ำ ซ้ำจนใจ
เหมือนตาบอด บอดแล้วมา มาได้แว่น ดูยากแสน แสนสุดสิ้น สิ้นนิสัย
จับขึ้นลูบ ลูบคลำแล้ว แล้ววางไป ตั้งแต่ใคร่ ใคร่ครวญนึก นึกตื้นตัน
จะตรึกตรอง ตรองให้รอบ รอบรู้กิจ กอบการผิด ผิดแล้วยาก ยากผ่อนผัน
อย่าหุนหวน หวนใจดู ดูสำคัญ ให้เหมาะมั่น มั่นแม้นมุ่ง มุ่งระวัง


นาคเคี่ยวกระหวัด
ผู้ใหญ่สอน ผ่อนตาม ให้งามเงื่อน
เงื่อนงาม ความท่านเตือน เหมือนมุ่งหมาย
หมายมุ่งตรอง มองให้เห็น อย่าเว้นวาย วายเว้นเช่น เชิงหมาย ให้ควรการ
การควร อย่าเพ่อหวน โกรธตอบต่อ ต่อตอบเห็น ชอบข้อ จึงไขขาน
ขานไขคำ ถามทัด ให้ชัดชาญ ชาญชัด จัดวิจารณ์ ให้แจ้งใจ
ใจแจ้ง อย่าระแวง แคลงคิดผิด ผิดคิดคัด ดัดจริต อย่าหลงไหล
ไหลหลงตาม ความเชือน กลับเกลื่อนไกล ไกลเกลื่อนกลับ นับให้ ใจดาลดวง

นาคราชแผลงฤทธิ์
คำคารม ลมลิ้นเล่ห์ อุบายบอก
ออกบทเบื้อง เยื้องยอก ใจห่วงหวง
จ้วงเหตุหา ท่าช่องชี้ นี่ไยยวง หน่วงยุดอย่าง ต่างดวง เมตตาใจ
ไม่ต่างจิต คิดว่าจริง ทุกสิ่งล้วน ถ้วนแสนหลาก ยากประมวล หมดสงสัย
ไม่สอดส่อง ดูให้ต้อง ตามเลศนัย ไต่เล่ห์นึก ตรึกไตร ดูท่วงที
ดีทุกท่า ทางมายา มีหลายหลาก มากเหลือล้ำ ตามยาก แต้มสอดสี
ตีส่วนสอง ให้เห็นช่อง ชอบเชิงที ชี้ชวนทาง อย่างแต่มี ล้วนอาการ

บัวบานกลีบขยาย
ไม่ควรคิด ก็อย่าคิด เข้าต่อล้อ
ไม่ควรข้อ ขอดเขา ด้วยโวหาร
ไม่ควรเป็น ก็อย่าเป็น เหมือนเช่นพาล ไม่ควรสมาน อย่าสมัคร สมาคม
ไม่ควรรอ ก็อย่าต่อ เข้าต้านตัด ไม่ควรทัด ทานถ้อย อย่าทับถม
ไม่ควรชิด อย่าสนิท สนมชม ไม่ควรข่ม ก็อย่าข้อน ให้เคืองคำ
ไม่ควรหาญ อย่าราน ให้ร้อนร้าว ไม่ควรกล่าว พึงระวัง อย่างพลั้งถลำ
ไม่ควรเปิด ก็อย่าเชิด ชูเงื่อนงำ ไม่ควรทำ ตรองท่า พยุงจูง

อักษรสลับล้วน
การก่อนกอบ ชอบช่องเช่น เห็นเหนห่าง
จำจากจาง หมางเมินม่าย ฝ่ายฝ่าฝูง
ยลเยี่ยงอย่าง พ่างพื้นเพื่อ เจือจานจูง สิ่งส่วนสูง มุ่งเมียงมาด คาดเคียงควร
เอื้อนออกอ้าง อย่างยิ่งยาก บากเบือนเบี่ยง พูดพอเพียง เอียงอ่อนโอษฐ์ โหดหวงหวน
เพราะพริ้งพร้อม กล่อมกล่าวกลืน ชื่นชอบชวน โลมเล่ห์ล้วน ยวนแย้มยั่ว ทั่วถ้วนทาง
แถวถิ่นเถิน เนินน่านน้ำ ข้ามเขตโขด ห้วงหาดโหด โฉดเชื้อชัก ขวักไขว่ขวาง
แม้ไม่มี ที่ทัดทัน กั้นกีดกาง แบ่งเบาบ้าง ข้างข้อคำ ร่ำรีรอ

มยุราฟ้อนหาง
ดูดูท่า อย่าเลินเล่อ เผลอบ่อยบ่อย
คุมคุมใจ ไว้อย่าปล่อย ไปปร๋อปร๋อ
เหมือนเหมือนอย่าง ทางที่เป็น เช่นพอพอ ตรองตรองใจ ที่ในข้อ ให้ควรควร
เปรียบเปรียบว่า บุตรภรรยา คนใช้ใช้ ปล่อยปล่อยปละ ละให้ ฮึกหวนหวน
เฉยเฉยเสีย ไม่สั่งสอน ข้อนชวนชวน กล้ากล้านัก มักก่อกวน จะแรงแรง
มีมีแต่ ต่างจะดื้อ ถือปึ่งปึ่ง ข้อนข้อนข้าง วางข้อขึง ขึ้นแข็งแข็ง
คล้ายคล้ายช้าง ห่างขอ มักแคลงแคลง ชวนชวนชัก มักระแวง จงจำจำ

ยัติภังค์
ครูสอน สอนก็ได้ แต่ใจภัก
ภักดีต่อ ต่อที่รัก ทุกคำสำ
สำเหนียกกล่าว กล่าวคิด พินิจดำ ดำริห์ชอบรู้ รู้จำ สุนทรภา
ภาษิตเปรียบ เปรียบแม้น เหมือนหนึ่งสัง สังคีตดัด ดัดประดัง ทุกสิ่งสา
สามารถพร้อม พร้อมเพราะ เสนาะอา อาลัยชวน ชวนกระบือร่า ให้ฟังบรร
บรรเลงขับ ขับก็ป่วย เวลาปรา ปรารภเรื่อง เรื่องจะหา หรือรู้ฉัน
ฉันใดเพราะ เพราะจะเพียร ก็ยากพรร พรรณาสอน สอนพาลนั้น ย่อมยากแสดง

ละเวงวางกรวด
ผู้พ่ายแพ้ ผ่อนหลบ หลีกลับเลี่ยง
พึงพอเพียง อย่าควร ข่มขัดแข็ง
จวบเจียนจวน จนท่า รุกเร้าแรง พล้ำพลาดแพลง พลั้งตน จักจนใจ
เหี้ยมฮึกเหิม หาญนัก มักมึนม่อย น้ำหนองน้อย แหนงเพลิง สิ้นสงสัย
หมิ่นเมินมาก หากกลับ กลัวเกลื่อนไกล เห็นเหตุให้ หวนแปร แท้ทางที
ดูใดโดย ให้ต้อง ชันเชิงชอบ รู้เรื่องรอบ อย่าระแวง หน่ายแหนงหนี
พึงเพ่งพิศ คิดหา ท่าท่วงที โอบอ่อนเอื้อ อารี การเกื้อกูล

กินนรรำ
ขจัดจิต ชนิดหน่าย ระคายข้อง
ระเบียบเบื้อง ตระเตื้องต้อง สนองหนุน
คดีดู จะชูช่อง ประคองคุณ จะลึกลับ จะพับพูน ประมูลมี
คะนึงนึก ตริตรึกตรอง ละบองแบ่ง ระบิลเบื้อง ยุเยื้องแย้ง แขนงหนี
คะเนนับ สดับดู กระทู้ที จะต้านต่อ หรือรอรี คดีดู
พินิจแหนง ระแวงวน ฉงนเงื่อง จะค้านคัด ประหยัดเยื้อง ณเรื่องรู้
จะหมองหมาง ระคางคิด จะชิดชู กระแสศัพท์ สดับดู จะรู้รา

เจ้าเซ็นเต้นต้ำบุด
สุดจะค้น สนข้อ ส่อคำสอน
เห็นข้อน ห่อนควร หวนคิดหา
เรื่องต้อง ร้องต่าง ร้างตำรา ยิ่งท่า ยากทาง อย่างที่ยล
สอนพาล สารเพียง เสียงภาษิต สนคิด สุดแค้น แสนขัดสน
ยากพ้อ ยอพา อย่าพึ่งยล เกียจปน กลปอง กองป่วยการ
แก้วเพชร เก็จผ่อง ก่องผิวก่ำ หากล้ำ ให้เหล่า แห่งลิงหาญ
นึกไว้ ในว่า น่าหวังนาน แรงค้าน รานคำ ร่ำคนเรา

นารายณ์ประลองศิลป
สำเนาเขา สำนวนควร สำเหนียกคิด
ประกิตชิด ประกอบชอบ ประกันเฉา
คนึงดึง ขนัดดัด คะเนเดา มิเศร้าเหงา มิส้อนงอน มิสิ้นงาม
ระบิลสิ้น ระบายสาย ระเบียบเลศ นิเทศเหตุ นิทัศน์หัด นิทานห้าม
ประจบนบ ประจักษ์นัก ประจงนาม จะซามตาม จะเสริมเติม จะเสื่อมตน
ฉลาดปราชญ์ เฉลียวเปรียว เฉลยเปรียบ ประเทียบเพียบ ประทับพับ ประเทืองผล
ขนานการ ขนอบกอบ ขนบกล จะยลบน จะเยื้องเบื้อง จะยากบัง

ฉัตรสามชั้น
กล่าวคำคิด จิตจำ คิดคำกล่าว
หวังว่าควร สวนสาวหา ควรว่าหวัง
ฟังความใน ให้แน่ตาม ในความฟัง ควรให้ตรอง ต้องตั้งใจ ตรองให้ควร
เหตุผลเป็น เช่นใดยล เป็นผลเหตุ หวนหักใจ ให้สังเกต ใจหักหวน
ควรใคร่ความ งามใจ ความใคร่ครวญ กลเล่ห์ล้วน รวนเร ล้วนเล่ห์กล
หน้าหลังคิด จิตยั้ง คิดหลังหน้า ผลเห็นทาง อย่างท่าเช่น ทางเห็นผล
ตนหลบหลีก ปลีกซบ หลีกหลบตน การแบ่งพอ ให้พ้นแหนง พอแบ่งการ

กบเต้นต่อยหอย
ใจหวนคิด จิตห่วงข้อง คือขุมทุกข์
ไม่จืดจาง หมางจากสุข ในสงสาร
ปางเมื่อเห็น เป็นมาให้ ใจรำคาญ ชวนต่อกอบ ชอบแต่การ ลำบากกาย
เพื่อตัณหา พาเตือนให้ เป็นห่วงยุค เปลื้องไม่ลง ปลงไม่หลุด สุดสิ่งหมาย
ลูกที่รัก ลักที่รู้ อยู่ทุกราย เป็นเช่นบ่วง ปวงชนบ่าย ไม่พ้นคอ
เหตุโลภมาก หากลาภมุ่ง บำรุงจิต เหลือทางปลด ลดทิ้งปิด จริงเจียวหนอ
ที่สันดาน ท่านสันโดษ ประโยชน์พอ มาตรไม่เตือน เหมือนไม่ต่อ ส่อเค้ามูล

สร้อยสน
จะเผื่อแผ่ แผ่ผล พิศพื้นพืช
พืชที่ ที่นั้นจืด ป่วยปุ๋ยหนุน
หนุนเปล่า เปล่าเปลืองเชื้อ ที่เกื้อกูล กูลกิจ กิจจะพูน พอภูมิยล
ผลสิ่ง สิ่งไรเกิน กว่าแรงมาก มากเพียร เพียรพาก แต่เพียงผล
ผลได้ ได้โดยที่ ลำพังตน ตนคิด คิดผ่อนปรน ปรองดองใจ
ใจจะเอื้อ เอื้อเฟื้อ อย่าเหลือส่วน ส่วนแบ่ง แบ่งที่ควร จึงค่อยให้
ให้มาก มากพ้น ประมาณไป ไปเนิ่น เนิ่นอย่าเกิน ในความอารี

สิงโตเล่นหาง
อย่าจงเจียด เบียดเบียนทรัพย์ กับผู้ยาก
ถึงน้อยมาก หากคิดไป ไม่ถูกที่
ดูเหลือแค่น แสนลำบาก ยากจะมี ใช่วิถี ที่จะเดิน เขินใจตน
เหมือนหาเลือด เชือดตีนปู ดูเป็นขัด จะคิดลัด ตัดต่อยหัก สักพันหน
ก็เห็นเหนื่อย เมื่อยมือเปล่า เศร้าใจจน ยากจะค้น พ้นแห่งหา น่าอายใจ
กอบการกิจ คิดผันผ่อน อ่อนโอบเอื้อ ตรองจิตเจือ เชื้อเชิงชัด อัชฌาศัย
อารีรอบ กอบเมตตา ปรานีใน สิ่งชอบให้ ใจแช่มชื่น รื่นรมย์ยล

ละลอกแก้วกระทบฝั่ง
การไรทำ กิจร่ำถึง อย่าพึงทิ้ง
คดโดยใจ คาดได้จริง เป็นสิ่งผล
ท่าเกิดชอบ ทางกอบช่วย อำนวยตน หวังสิ้นทุกข์ ไว้สุขทน ผ่อนปรนปรือ
แม้แจ้งทำ ไม่จำทอด ธุระร้าง หากแผกคิด เห็นผิดข้าง ไม่ควรถือ
ใจตรองนึก จิตตรึกหน่วง ให้แน่มือ เพลี่ยงที่ค้าง พลาดทางคือ คิดใคร่ครวญ
สิ่งไรทำ ลอบร่ำท่อง ให้ต้องที่ อย่าเบือนหน่าย อย่าบ่ายหนี ไปโดยด่วน
หวังผู้อื่น เว้นพื้นเอง เกรงไม่ควร เช่นทางเลี้ยว ชักเที่ยวล้วน ป่วนใจงง

มักกรคาบแก้ว
กอบกิจใด ให้พินิจ ดูกิจกอบ
หลงอย่าลืม ปลื้มแต่ชอบ ที่อย่าหลง
พงศ์พื้นเผ่า เหล่ามิตร พิศพื้นพงศ์ ไกลใก้ลเรียง เคียงคง วงศ์ใกล้ไกล
แผ่เผื่อจิต คิดโอบเอื้อ จักเผื่อแผ่ ไหนที่ควร ครวญให้แน่ แท้ที่ไหน
ใจที่รัก จักอารี ดูที่ใจ ควรจะผ่อน หย่อนให้ อย่างไรจะควร
ที่ควรให้ หรือไม่ให้ ให้ควรที่ หวนหักจิต คิดให้ดี อย่าหักหวน
ครวญใคร่ความ ตามทำนอง ตรองใคร่ครวญ พรายแพร่งมี แต่ที่ควร จะแพร่งพราย

กบเต้นสามตอน
ใช่การ ชาญกอบ ชอบกิจ
เพ่งมอง ผองมิตร พิศหมาย
ข้อกล่าว ข่าวกล้ำ คำกลาย เหมือนแทน แม่นทาย หมายที
ตริจง ตรงจอง ตรองแจ้ง เยื้องหน่าย ย้ายแหนง แย้งหนี
หลีกเดา เลาด่วน ล้วนดี ท่าหมาง ทางมี ที่มา
คำร้อน ข้อนแรง แข่งรู้ เพื่อนหู ผู้หาญ พาลหา
เช่นเพื่อ เชื่อพัก ชักพา น้อยอับ นับอ้า น่าอาย

กินนรเก็บบัว
อย่าพึงด่วน พึงดู ให้รอบคอบ
จะควรชอบ ควรชัง ฟังเงื่อนสาย
จงตรองหน้า ตรองหลัง สังเกตกาย อย่าคิดหมาย คิดมุ่ง แต่ใจตน
หากจะโกรธ จะแค้น แสนสาหัส พึงประหยัด ประโยชน์เพ่ง ให้พอผล
แม้ควรหยุด ควรยั้ง ชั่งกระมล อย่าทุรน ทุรายหวัง ลำพังใจ
สิ่งที่ร้าว ที่ราน ประหารหัก แล้วจะชัก จะชอบ อย่าสงสัย
ฟังคำนวณ คำนึง คะเนใน ที่สิ่งไร สิ่งร้อน ผ่อนให้ครวญ

ตรีพิธพรรณ
สกุลรักษ์ ลักษณ์ส่อ นรลักษณ์
พิศผิวพักตร์ ภูมิพักตร จะพักตรสงวน
ทั้งถ้อยคำ คมคำ ทุกคำควร ฟังสำนวน น้ำนวน ชะนวนใน
เมื่อต่อหน้า ดูหน้า ก็น่าคบ ลับหลังหลบ เหลือหลบ หลบไม่ไหว
ดูแสนกล ซ่อนกล ซ้อนกลไก ล้วนเลศใน แนมใน อยู่ในที
พอเห็นท่า พลั้งท่า เป็นท่าได้ ก็ตรองใจ กริ่มใจ เอาใจหนี
ใครหลงลม เชื่อลม ลิ้นลมมี ก็แต่ที่ ถึงที่ ที่อัประมาณ


พยัคย์ข้ามห้วย
ไม่ควรล้อ ก็อย่าเพียร เล่นเลียนล้อ
ดูสัณฐาน ที่จะยอ พอภูมิฐาน
รู้ว่าพาล แล้าอย่าชิด สนิทพาล อัชฌาชน ยลประมาณ ในเชิงชน
ความถือผิด จิตชอบ แต่เช่นผิด ไม่ใช่ผล ที่จะคิด ตรองเหตุผล
ถือใจตน ตามหวัง ลำพังตน พึงตรองเพียง ใจจน ให้พอเพียง
แม้พลาดท่า พาถลำ ช้ำเสียท่า จะแส้เสียง เซ้งซ่า แขาสรวลเสียง
จะแคะเคียง ค่อนเปรียบ พูดเลีบบเคียง จงเยื้อนยล แยบเยี่ยง ให้ควรยล

ตรีประดับ
จะจับจอง จ่องจ้อง สิ่งใดนั้น
ดูสำคัญ คั่นคั้น อย่างันฉงน
อย่าลามลวง ล่วงล้วง ดูเลศกล ค่อยแคะคน ค่นค้น ให้ควรการ
อย่าเคลิ้มคำ คล่ำคล้ำ แต่ลำโลภ เที่ยวหวงห่วง ห้วงละโมภ ละเมอหาญ
สิ่งใดปอง ป่องป้อง เป็นประธาน อย่าด่วนดาน ด่านด้าน แต่โดยใจ
จับปลาชอน ช่อนช้อน สองกรมือ ข้างละมือ มื่อมื้อ จะมั่นไฉน
เพื่อระแวง แวงแว้ง พลิกแพลงไป ครั้นจะวาง ว่างว้างไว้ ดูลานเลว

ก้านต่อดอก
เป็นผู้น้อย น้อยหน้า สังเวชเนตร
อย่าบังเหตุ หาญข้าม ปล่องเปลวเหว
กำลังน้อย ถอยแรง ยอมเร็วเลว รู้ว่าเปลว ไฟฝอย อย่างชุมรุม
แม้ควรดับ ดับไว้ ให้มิดชิด ไม่ควรปิด ปกป้องอย่างคลุมสุม
ที่สูงยศ ลดหา อย่ารุมคุม เอาโทษทุ่ม ทับท่าน ไม่งามคราม
เหมือนไม้ซีก ฉีกช้อน ค้อนคัดงัด คุ้ยเขี่ยคัด ขอนซุง ท่าสามผลาม
ถ้าเพลี่ยงพล้ำ ซ้ำพ่าย ป่ายลามปาม เหมือนหาความ ทุกข์ใส่ สกนธ์ตน

กระแตไต่ไม้
ไม่ควรหา ถ้าเห็น หาควรไม่
หนแห่งรู้ อยู่อย่างไร ใช่แห่งหน
จนใจจำ ซ้ำให้ จำใจจน คำกล่าวหาก จากตน ที่กล่าวคำ
ซ่อนสิ่งใด ไม่เปิดจริง ที่สิ่งซ่อน ถลำคำ ให้เขาค่อน เพราะคำถลำ
งำเงื่อนปิด ผิดเหมือนเปิด เชิดเงื่อนงำ ที่เชิงลับ กลับจะนำ ในเชิงที่
บอกเล่าเหตุ เลศเลา เขาเล่าบอก ชี้ช่องโพรง ให้กระรอก ใช้ช่องชี้
ดีสิ่งเดียว แต่ที่หนึ่ง เป็นสิ่งดี เออออไป มิใช่ที่ จะออเออ

กบเต้นสลักเพชร
ยลแต้มผู้ อยู่ตามเพื่อน เยื้อนต่อพักตร์
เหิมใจเพลิน เหินจิตผลัก หักจักเผลอ
ยามลาภมาก ยากโลภมา อย่าละเมอ รังแต่จำ ร่ำตั้งเจ๋อ เร่อตามใจ
ตัวไม่ยล ตนเมินอย่าง ต่างมากหยิ่ง ทางนี้สุข ทุกข์นั้นสิ่ง ทิ้งนิสัย
มีก่อนจน มนเกินเจียน เมี้ยนแก่ใจ เยี่ยงท่าหมาง อย่างเทียบไหม ไยที่มี
งอกเกินตอน งอนเกินตาม งามก่อนแต่ง เคลิ้มสู้หน่าย คลายส่วนแหนง แคลงสิ่งหนี
พวกแจ้งหยัน พันธุ์เจาะเยื้อน เพื่อนจวบยี แท้ช่องหมาย ทายเช่นมี ทางชี้มา

อักษรล้วน
ย่อมยลยิ่ง อย่างยอด ยากยกยอ
หน่ายแหน่งหนอ หนางนึก หน้าเหนื่อยหนา
จำใจจน จริงเจียว จักเจรจา ด้วยดื้อดา เดียวโดย ดัดใดดี
สุดสิ่งสรรพ สอนสิ้น สักแสนเสศ ทั่วทุกเทศ ทางท่า ท่วนทิศที่
มวดม้วยมาด มุ่งเมิน ไม่มองมี ล้วนเลิกลี้ เลงลับ ละลานแล
การเกียจกล เกินกิจ ก่อนกายกอบ เห็นเหตุหอบ หากให้ เหินห่างแห
ร้างเรียนไร้ แรมรู้ เริศรอแร พ้นพากย์พ้อ เพียรแพ้ เพียงพวกพาล

รักร้อย
ผู้ดุร้าย ร้ายแรง แล้วแหนงหน่าย
อย่าหมิ่นหมาย หมายมาด อวดอาจหาญ
อย่าขู่ข่ม ข่มคำ ให้รำคาญ ทำพะพาน พานพ้อง ให้หมองกัน
สันดานคน คนร้าย นิสัยดุ มุทะลุ ลุอำนาจ มาก่อนนั้น
กลับความคิด คิดดับ ระงับครัน ที่แผลคัน คันเก่า อย่าเกากวน
เห็นเสือนอน นอนระวัง อย่าพลั้นท่า มีไม้อย่า อย่าแหย่ เข้าแส่สวน
หากว่าตื่น ตื่นตกใจ สิไ่ม่ควร พึงใคร่ครวญ ครวญใคร่ ให้วิจารณ

กบเต้นกลางสระบัว
คิดมาด คาดมั่น สำคัญคิด
หาญใจ ให้จิต เหมือนคิดหาญ
การตน กลตั้ง ระวังการ ตรองนึก ตรึกนาน คะนึงตรอง
เช่นใด ใช้ดู ให้รู้เช่น หมองใจ ไม่เจน เจิ่นจิตหมอง
ปองไร ไป่รอบ อย่าริปอง ควรมั่น คั้นมอง ให้สมควร
จับงู จู่ง่าย จะหมายจับ หวนกลาง หางกลับ เกลือกหกหวน
ซวนหลบ ซบเล่ห์ หากเซซวน มัวที่ มีท่าล้วน มวนมึนมัว

สะบัดสะบิ้ง
เห็นท่านที่ มีทรัพย์ จะจับจะจ่าย
ดูฟูมฟาย มิได้หน่วง จะห่วงจะหัว
ทั้งเก็บได้ ใชพลัน ไม่พันไม่พัว อย่าเผลอตัว ตามท่าน ใช่การใช่กล
เรามีน้อย ค่อยจำกัด ขยัดเขยี่ย ไม่ควรเสีย ก็อย่าจ่าย กระส่ายกระสน
ทำได้น้อย ใช้น้อย ระค่อยระคน อย่าเดือดร้อน ดิ้นรน กระวนกระวาย
เห็นช้างใหญ่ ถ่ายมูล อนูนอเนก อย่าโหยกเหยก ถ่ายตาม ระส่ำระสาย
พิศสกนธ์ ยลทำเนียบ ระเบียบระบาย จงตริกาย ตรองกอบ ระบอบระบิล

วัวพันหลัก
ไม่ใช่การ ที่จะภาร หุงข้าวคด
คดตะกุย คุ้ยประชด สุวานถวิล
ถวิลหวัง ตั้งใจ จะให้กิน กินเท่าไร่ ไหนจะสิ้น ที่หิวมา
มาคิดดู มิใช่กิจ จะคิดกอบ กอบการกิจ คิดให้ชอบ ทั้งหลังหน้า
ถ้าเหน็ดเหนื่อย เมื่อยหนัก ชักเชือนพา พาป่วยการ เสียเวลา ที่หุงทำ
ทำสิ่งไร ควรให้คิด พินิจก่อน ก่อนที่ทำ จำที่สอน อย่าเพลี่ยงพล้ำ
พล้ำพลาดท่า พาขาดทุน มิควรทำ ทำเสียทำ แล้วจะซ้ำ เสียกอบเติม

สารถีชักรถ
ควรคิดถึง ตรึงส่วน ไม่ควรคิด
สอดเสริมกิจ ให้ตลอด จึงสอดเสริม
ต่อเติมตาม งามเงื่อนพอ ค่อยต่อเติม ผิดทางเดิม โคยที่คิด เห็นผิดทาง
ประโยชน์ให้ ให้เห็นที่ เป็นประโยชน์ ที่หมางโทษ เหมือนที่ มีที่หมาง
ระคางจิต คิดน่าจะ พาระคาง มีไว้อย่าง อ้างเทียบ เปรียบไว้มี
เห็นแล้วการ ที่เป็น เขาเห็นแล้ว เก็บหนีปลา อย่าใก้ลแมว ให้เก็บหนี
ไม่มียิ่ง ปิ้งประชด หมดไม่มี เลื่อนลอยเปล่า เล่าใช่ที่ จะเลื่อนลอย

สุรางค์ระบำ
อย่าคิดมาด ขาดมั่น สำคัญมุ่ง
ในทางฟุ้ง ทุ่งเฟื้อ ที่เทื้อฝอย
ไม่แน่เรื่อง เนื่องเร้า สำเนารอย เป็นข่าวพลอย คอยพร่ำ ด้วยคำเพลิน
ไม่เข้ากิจ คิดการ รำคาญกอบ ไม่รู้ขอบ รอบขาย เป็นรายเขิน
คิดท่าได้ ถ่ายเดียว เฝ้าเที่ยวเดิน อย่าเห็นเดิน เหินการ ทำหาญกาย
ที่จักมุ่ง จุงมอง ที่จองมั่น อย่าผลักหัน พลันห่าง พลั้งพลางหาย
ในเรื่องคำ ร่ำข่าว ที่ร้าวระคาย คำภิปราย ภายเปรียบ เพียบปรวนแปร


ดวงเดือนประดับดาว
การกิจ ชิดเช่น เห็นเหตุโหด
ทางโทษ โฉดเชื้อ เนื้อแหนงแหน
เกลี่ยกลบ ลบเลื่อน เชือนชวนแช กลแก้ แททำ งำเงื่อนเงา
ลวงเล่ห์ เททอด สอดเสแสร้ง เกลื่อนแกล้ง แต่งต่อ ข้อขำเขา
ยกอย่าง อ้างอวด ลวดเลศเลา กล่าวเกลา เนาแนบ แยบยลยวน
ปกปิด มิดเม้น เส้นเสี้ยนสิ้น ลมลิ้น ยินเย็น เห็นหกหวน
ฟังเฝือ เหลือล้ำ คำคมควร เล่ห์ล้วน ป่วนปิด กิจกลการ

ช้างประสานงา
สิ่งใด เป็นเช่น ธรรมดากิจ มีโดยการ ฐานชนิด นิสัยสานต์
ในสิ่งสิ้น โดยระบิล บุราณนาน บ่ร้างเนิ่น แน่ประมาณ ประมวลยล
เปรียบเหมือนอย่าง ค่างลิง กับต้นไม้ ก็ค่างมี ฝักฝ่าย ใจฝึกฝน
ชอบแฝงฝ่า หาตาม ประเภทตน เปรียบเพียงต่าง อย่างทุพล ลำพองกาย
เหล่าพื้นกิจ ทุจริต ไม่ต้องสอน มีตามส่วน ล้วนค่อน จะเกิดหมาย
ใจกอบมั่น สันดาน กระด้างกาย กระเดื่องกิจ คิดแต่ร้าย ในตนเอง

พวงแก้วกุดั่น
ให้รู้การ รู้ประมาณ ประมวลกิจ
ให้รู้ผิด รู้ชอบ อย่าโฉงเฉง
ให้รู้กล รู้ประกอบ รู้ชอบเพลง ให้รู้ระเบง รู้ระบอบ รู้รอบการ
ให้รู้กำลัง หวังที่รู้ ดูระเบียบ ให้รู้เทียบ รู้ทัน รู้สัญฐาน
ให้รู้เชิงชั้น สันทัด รู้ชัดชาญ ให้รู้วิจารณ์ รู้แจ้ง ให้เจนใจ
ให้รู้กล้า รู้กลัว รู้ทั่วอย่าง ให้รู้ทาง รู้ทิศ พินิจฉัย
ให้รู้รอบ ผลเหตุ รู้เลศนัย ให้รู้ไว้ ให้เป็นหลัก รู้จักกระบวน

ดำเนินนางสระ
พึงเพ่ง เล็งเลศ สังเกตกิจ
จองจิต ชิดชอบ พีงสอบสวน
ตรอกตรึก นึกนบ ดูทบทวน เผลอพลาง ห่างหวน มักจวนจน
พื้นพาล การกอบ ระบอบบท งามงด ชดช้อน คิดผ่อนผล
สินทรัพย์ จับจ่าย อย่าป่ายปน ฝ่าฝาก ยากยล จักจนใจ
เที่ยงแท้ แน่นัก ประจักษ์จิต ใช่เช่น เกณฑ์กิจ ลิขิตไข
ผันผ่อน หย่อนยล เชิงกลไก หน่วงนึก ตรึกไตร ไว้ได้ดู

ตรีเพชรพวง
การสิ่งไร ไร่ไร้ ที่เรียนร่ำ
ย่อมเพลี่ยงพลำ พล่ำพล้ำ พลั้งตาหู
หลนปลาร้า ร่ารา เร่หาครู ย่อมอดสู สู่สู้ ชังกายทำ
วิชาสอน ซ่อนซ้อน ผู้เกียจกล แม้นหมั่นคน ค่นค้น ไม่ลึกขำ
ถึงเลวลวน ล่วนล้วน ก็ควรกำ หมดใจจำ จ่ำจ้ำ ให้เจนจริง
ไม่ควรวาง ว่างว้าง ระหว่างวัน ส่วนสำคัญ คั่นคั้น ทุกสิ่งสิง
เป็นที่ปอง ป่องป้อง ปิ้มประวิง เช่นยายิง ยิ่งยิ้ง กำเบือนบัง

ม้าเทียมรถ
กำลังมาก หากประกอบ แต่เกียจคร้าน
เกียจคร้านการ งานงง พะวงหลัง
พะวงหลัง ตั้งไว้ ฝ่ายลำพัง ลำพังตน ยลยั้ง ไม่ตรองการ
ตรองการใด ไม่สำเร็จ เสร็จการกิจ การกิจกอบ มิได้คิด ให้แตกฉาน
แตกฉานชัด จัดให้เจน เช่นเชิงชาญ เชิงชาญกอบ ชอบการ อย่าคร้านกาย
คร้านกายมัก ชักพา หาถ้าขัด ถ้าขัดขวาง อย่าขจัด ให้จากหาย
จากหายเพียง เลี่ยงสุข สู่ทุกข์ทาย ทุกข์ทายทับ นับแต่ราย จักยากยล

เทพชุมนุม
หวานเพลิน เดินการ จนหวานสิ้น
ฉุนชื่นลิ้น กลิ่นกลั่น ล้วนสรรค์ผล
เพียงปั้นป้อน ข้อนคั้น ขึ้นปันปน จวนเจียนจน ยลยวน เช่นชวนพะวง
พึงกริ่งตรอง จองแจ้ง แสร้งสิ่งยั้ง เฟื่องฟุ้งฟัง พลั้งแพลง คลังแคลงหลง
ปางปอง จองแจ้ง แห่งจริงจง ง่วงโงงงง ปลงเปลื้อง เครื่องลังเล
ปะทะที่ ทีน่า ระอาท้อ มิใช่ข้อ ส่อแต่ จะแส่เส
ไฉนหนอ ต่อจะรู้ สิปรูเปร ถ้าคะเน ดูในที น่ามีภัย

คมในฝัก
คำคมคน คนคมคำ ฟังกำหนด
จดจำดู ดูจำจด พยศไฉน
ผันผ่อนคิด คิดผันผ่อน จะฉันใด ให้ทางท่า ท่าทางให้ ดูในที
ควรที่ชอบ ชอบที่ควร อย่าด่วนได้ ไว้แบบอย่าง อย่างแบบไว้ อย่างหน่ายหนี
ตริใคร่ครวญ ครวญใคร่ตริ ตามวิธี ดีหรือร้าย ร้ายหรือดี ย่อมมีทาง
ตรึกตรองก่อน ก่อนตรองตรึก ระลึกถวิล ลิ้นลมเล่ห์ เล่ห์ลมลิ้น อย่าหมิ่นหมาง
ควรไม่จืด จืดไม่ควร อย่าชวนจาง สางเสาะสืบ สืบเสาะสาง อย่าร้างรอน

งูกลืนหาง
ให้รู้สึก ตรึกใจดู ให้รู้สึก
นึกผันผ่อน นอนตรึก นึกผันผ่อน
อย่าจู่จร ทางเดินดู อย่าจู่จร ให้ควรแรม รอรอน ให้ควรแรม
ไม่ควรข้อ อย่าต่อทวน ไม่ควรข้อ ต่อแต้มแถม ก็แต่พอ ต่อแต้มแถม
อย่าก่อแกม เกินอัชฌา อย่าก่อแกม ที่พลั้งเพลิน เนิ่นแนมมี ที่พลั้งเพลิน
ที่สิ่งร้าย อย่าประวิง ที่สิ่งร้าย อย่าเสียดสี หนีหน่าย อย่าเสียดสี
ควรพอดี คิดดูส่วน ควรพอดี อย่าเผลอตน ยลที อย่าเผลอตน

นกกางปีก
อย่าโกรธเกรี้ยว เกรี้ยวโกรธ พิโรธเรื่อง ในข้อเคือง เคืองข้อ ไม่พอผล
อย่าร้าราน รานร้า ตรองท่ายล ดูเล่ห์กล กลเล่ห์ คะเนใน
เช่นตีวัว วัวตี ให้เจ็บเปล่า อย่าร้อนเร้า เร้าร้อน ไปก่อนไข้
จงตรองตรึก ตรึกตรอง ให้ต้องใจ จะด่วนได้ ได้ด่วน ไม่ควรการ
ไม่ควรที่ ที่ควร สงวนงด พึงออมอด อดออม ถ่อมสมาน
คิดเผื่อเลือก เลือกเผื่อไว้ ให้วิจารณ์ อย่ารอนราญ ราญรอน จงผ่อนตรอง

คุลาซ่อนลูก
รักษาชื่อ จงไว้ชื่อ ให้สมทรง
สงวนวงศ์ จงไว้วงศ์ ดำรงสนอง
เสงี่ยมตน จงไว้ตน อย่าลำพอง เห็นควรตรอง จงไว้ตรอง ให้ต้องตา
ที่ควรสูง จงไว้สูง พยุงหมาย จะถ่อมกาย จงไว้กาย แต่พอหน้า
จะซ่อนคม จงไว้คม ดูอัชฌา หากมีท่า จงไว้ท่า อย่าเกลื่อนไกล
ควรเปิดช่อง จงไว้ช่อง เชิงชนิด ที่ควรพิศ จงไว้พิศ ตามนิสัย
ที่ชั้นเชิง จงไว้เชิง โดยเลศนัย ที่จริงใจ จงไว้ใจ ค่อยไขแสดง

ถอยหลังเข้าคลอง
แถลงกิจ ผิดการกอบ ระบอบคิด
คิดระบอบ กอบการผิด กิจแถลง
ใจระแวง แหนงฉงน จนใจแคลง แคลงใจจน ฉงนแหนง ระแวงใจ
ไฉนนั้น คั้นเค้นคาด มาดมุ่งมั่น มั่นมุ่งมาด คาดเค้นคั้น นั้นไฉน
ตรองท่าไว้ ให้คง จงแจ้งใจ ใจแจ้งจง คงให้ ไว้ท่าตรอง
ช่องชอบที รอบรู้ ดูต่อตอบ ตอบต่อดู รู้รอบ ที่ชอบช่อง
จำจดจ้อง ต้องคิด ด้วยจิตปอง ปองจิตด้วย คิดต้อง จ้องจดจำ
ขำคมพอ สมแสร้ง แฝงลมข่ม ข่มลมแฝง แสร้งสม พอคมขำ
นวลน้ำที่ คำกล่าว ข้อข่าวนำ นำข่าวข้อ กล่าวคำ ทีน้ำนวล
หวนจิตหาก ผิดเล่ห์ คะเนคิด คิดคะเน เล่ห์ผิด หากจิตหวน
แปรปรวนกลับ ชวนชัก ยักเรรวน รวบเรยัก ชักชวน กลับปรวนแปร
แหห่างดู อย่างเห็น เป็นต่างต่าง ต่างต่างเป็น เห็นอย่าง ดูห่างแห
เกรงแต่คิด แม้จิตหาก ยากยิ่งแล แลยิ่งยาก หากจิตแม้ คิดแต่เกรง

ม้าลำพอง
รักบุตรสุด เช่นเกลียดเช่น ดุจบุตรรัก
โฉงเฉงชัก นักเบื่อนัก ชักโฉงเฉง
เองใจจน ทนจำทน จนใจเอง ใจตรอมเกรง กริ่งยิ่งกริ่ง เกรงตรอมใจ
ยากแสนแค้น ขัดคิดขัด แค้นแสนยาก ไฉนหาก พรากจักพราก หากไฉน
ใยเยื่อเป็น เชื้อชิดเชื้อ เป็นเยื่อใย จนจำให้ ใจหักใจ ให้จำจน
เทียบทับกับ นมเปรียบนม กับทับเทียม ล้นอกเพียบ ใหญ่ยิ่งใหญ่ เพียบอกล้น
ทนสู้ยาก บากบั่นบาก ยากสู้ทน รอนบั่นพ้น จนใจจน พ้นบั่นรอน

กลบกลืนกลอน
สันดานดื้อ ยากตัด แสนดัดยาก
สันดานหาก ผ่อนผัน สุดผันผ่อน
สันดานร้าย รอนบั่น เหลือบั่นรอน สันดานสอน ใจยาก ยงยากใจ
ไม่มีสิ่ง เปรียบที่ หมดที่เปรียบ ไม่มีเทียบ ไขคำ ยากคำไข
ไม่มีใคร ใจจัก รู้จักใจ ไม่มีนิสัย เพียรหมด ครูหมดเพียร
ยากที่ดัด จิตยาก ยิ่งยากจิต ยากที่คิด เหียนหัน หวนหันเหียน
ยากที่ว่า เวียนวน กลับวนเวียน ยากที่เพียร เมินหลบ ซ้ำหลบเมิน

ลิ้นตะกวด
อนึ่ง เมียมิตร ชิดตน อันร่วมรัก
อย่าหลวมหลัก ตรองท่า อย่าห่างเหิน
จะไว้เนื้อ เชื่อหน้า อย่าพลางเพลิน อย่าหมางเมิน หมั่นนึก ตรึกตรองการ
ดูลาดเลา เหลี่ยมเล่ห์ อย่าพลาดพลั้ง จะยาดรยั้ง อย่าให้ หมองสมาน
ความลับลึก ตรึกตรา อย่าลองลาน เช่นท้องธาร ถานถิ่น ยะยวนยล
เหลือคะเน เล่ห์ล้ำ คำคาดคิด มุ่งมาดมิตร หมิ่นหมาย ฝ่ายหวนหน
ดูแยบคาย ลายล่อ ก่อกวนกล หากจวนจน จักซ้ำ ช้ำใจเรา

ดอกไม้พวง
ไม่ควรคิด จิดหวน อย่าด่วนได้ ไม่ควรคิด จิตใจ อย่าโฉดเฉา
ไม่ควรคิด จิตตรึก อย่านึกเดา ไม่ควรคิด จิตเรา ให้เร่งตรอง
สิ่งใดที่ หมายผดุง ฝ่ายมุ่งมาด สิ่งใดที่ หมายคาด ท่านทั้งผอง
สิ่งใดที่ หมายคิด ในจิตปอง สิ่งใดที่ หมายต้อง ให้ตรองใจ
หากแม้ไม่ สมชม อารมณ์ตรึก หากแม้ไม่ สมนึก จะคิดไฉน
หากแม้ไม่ สมที่ นิยมใจ หากแม้ไม่ สมคะเน เสียเวลา

เมฆขลาโยนแก้ว
ยังไม่เห็น เช่นคิดหมาย อย่าหมายคิด
หมายคิดพิศ ให้แน่ จึงควรหา
ควรหาดู รู้ให้แจ้ง ให้เจนตา เจนตาแน่ แท้ว่า จะฉันใด
ฉันใดดี ที่ตรง ที่ตรองตรึก ตรองตรึกนึก ดูให้สิ้น สิ่งสงสัย
สงสัยแล้ว อย่าคาด บังอาจใจ บังอาจใจ เพ่งเล็งให้ จงแน่นอน
แน่นอนใจ ให้สัจจัง ที่หวังคิด หวังคิดกิจ กอบให้จริง อย่าทิ้งถอน
ทิ้งถอนนัก มักเห ชักเรรอน เรรอนรวน ชวนหย่อน ประโยชน์ดี


กลอนแปด

พาลทุพล ยลปราชน์ อาจเอิบจิต
เข้าแข่งคิด ขันถ้อย ธรรมวิถี
โวหารอ้าง ขวางหู หมู่กระวี ก็เลี่ยงลี้ หลีกรำคาญ ใช่การกล
สุกรเกลือก เปือกปน ทุคนธชาติ สีหราช ผาดพิศ แสยงขน
แสนรังเกียจ เกลียดไกล ไม่ใก้ลสกนธ์ สุกรยล กระหยิ่มใจ หมายว่ากลัว
อันผู้ที่ มีปัญญา ปรีชาชาติ ย่อมสามารถ รู้กระบวน อยู่ถ้วนทั่ว
ที่ร้ายร้อน ผ่อนเบา ไม่เมามัว รักษาตัว ใจตั้ง ไม่จางเจือ
เห็นท่านต่ำ แล้วอย่าก้ำ อย่าเกินนัก
สมทบทัก ทับถม ให้ล้นเหลือ
อัชฌาสัย ไมตรี ตรองใจเจือ ไว้ใยเยื่อ เผื่อหน้า ดีกว่าชัง
พยัคฆ์ผอม ย่อมกวาง ประมาทหมิ่น ใช่จะสิ้น เขี้ยวเล็บ อย่าควรหวัง
ถึงแรงน้อย ถอยถด ลดกำลัง พยศยัง ยากจะหาย เพราะลายคง
หากโกรธเกรี้ยว เขี้ยวเล็บ สลัดลัด ตะกุยกัด ขบคั้น ไม่ทันผวง
ครั้นรู้สึก นึกได้ สิใจงง ตะลึงหลง พลั้งท่า พาเสียที
อุรคะราช อาจแผลง สำแดงฤทธิ์
ลำพังพิษ เพียงภา ณุรังษี
เสงี่ยมเงื่อง เชื่องแช่ม ในเชิงที ไม่ผลามผลี เลื้อยเลี้ยว ละลานลน
แมลงป่อง พิษน้อย สักนิดหนึ่ง ทำปั้นปึ่ง ยกหาง ขึ้นลอยหน
ลำพองจิต คิดเติบ กำเริบตน อวดสกนธ์ ไม่สังเกต กายประมาณ
อันผู้ดี มีเชื้อ สกุลศักดิ์ ย่อมออมพักตร์ พื้นพงศ์ ภูมิสัณฐาน
ยาจกได้ ไอทรัพย์ สักเสี้ยวปาน ก็ทะยาน ยกยศ พยายาม
สงวนศักดิ์ จะสมัคร สมานมิตร
ประชุมชิด ชูชม ประชันสนาม
พึงพินิจ พิศดู อย่าวู่วาม อย่าโจมจาม จาบจ้วง จงตรองการณ์
ที่ต่ำช้า ทารุณ สกุลชาติ อย่าฝ่าฝัง สังวาส ภิรมย์สมาน
อัชฌาศัย ฝ่ายพวก สันดานพาล มักร้ายราน ก้าวร้าว กำเริบใจ
สุนัขเลี้ยง ล้อเล่น เช่นเคยคุ้น แม้มัวมุ่น มักลามตามนิสัย
ไม่ลดหย่อน ผ่อนละ จังหวะใคร มีแต่ให้ อัปยศ ประหยัดตาม
ที่แรงร้าย เริงร้อน อย่ารานตอบ
พอห่อหอบ หิ้วได้ อย่าหาบหาม
ที่เลี้ยวลด คดค้อม อย่าโค้งตาม ที่แนวหนาม หนาเดิน อย่าบุกบัน
รู้ว่าพาล หาญห้าว อย่าก้าวก่อ เข้าต้านต่อ โต้ตั้ง ประชันขัน
ถึงจวบเจียน จวนตัว จะพัวพัน จะเกียดกัน ออกไป ให้ไกลทาง
สุนัขเล่น ไล่กัด สลัดหลีก ปลดเปลื้องปลีก ไปล่แปลง อย่าแซงขวาง
อย่าคิดคบ ขบตอบ สุวาณวาง จะระคาง ข้างอัป- มงคลมี
เรียนความรู้ เรียนได้ ด้วยใจรัก
อุปนิสัย ใฝ่สมัคร ไม่เมินหนี
ความเพียรเพิ่ม เติมต่อ ตั้งทวี อย่าเลี่ยงลี้ หลีกทิ้ง สติตน
จะฝนทั่ง เป็นเข็ม ก็ฝนได้ แต่อย่าให้ ละเพียร พึงหมั่นฝน
พร้อมทรัพย์สิน โภคา วิชาชน อาศัยผล ความเพียร เป็นพื้นมา
ผู้เกียจคร้าน การเพียร อาภัพซ้ำ เหมือนตักน้ำ ใส่ตะกร้า อย่าหวังหา
ว่าจะขัง ขั้งค้าง อย่างจินดา เหลือปัญญา ที่จะคัด สันดานขบวน
จะหวีผม ดูพอสม กับส่วนเกล้า
พินิจเฝ้า ตามภูมิ พักตรสงวน
ถ้าเกินนัก มักเขา จะเย้ายวน สำรวลสรวล เสซ้ำ ให้รำคาญ
อันสุรา พาพลอย อร่อยรส แม้กินเพลิน เกินกำหนด ในอาหาร
เป็นเครื่องยอ้ม ปลอมแปลง แต่งสันดาน พ้นประมาณ เมามาก มักงมงาย
จะกอบกิจ คิดก่อน ให้รอบคอบ อย่าด่วนชอบ แต่ลำพัง ลำพองหมาย
แม้เพลี่ยงพล้ำ ดังดุจ ประจานกาย ให้ก่อร้าย เกิดโรค กำเริบรัน
สันดานชอบ เช่นเชื้อ เหมือนสื่อชัก
จะดัดจิต คิดหัก ไม่เหหัน
เหมือนเช่นงู รู้ตีน พวกเดียวกัน อันฝูงไก่ ไก่นั้น ย่อมเห็นนม
อันเหล่าโจร โจรย่อม จะรู้เลศ ตามประเภท พรรคพวก นิยมสม
ส่วนพวกปราชญ์ ปราชญ์ย่อม สมาคม ตามอารมณ์ ร่วมรัก เจริญใจ
ไม่แผกผัน ชั้นเชิง ชาติชนิด ตามจริต หรือจะร้าง แรมนิสัย
ไม่กลับเกลื่อน เคลื่อนคลาด สังวาสไกล ย่อมเป็นไป ตามสมัคร กระมลตน
มณทกสถิตย์ นิตย์เนา ในสะโรช
ประทุมโชค ช่อช้อย ตระการหน
แบ่งเกสร ร่อนโรย วารีวน มิได้ยล รู้รส เรณูมาลย์
ภมรเนา เขาเขิน เนินทุเรศ บินประเวศ มาแสวง นิวัตสถาน
เหมือนชนเฉา เนาสำนัก เมธาจารย์ มิได้พาน พบรส ธรรมนิพนธ์
ปรีชาชาติ มาดอยู่ ให้ไกลถิ่น ก็ไม่สิ้น ควรเพียร ที่ขวายขวน
เพราะอยากรู้ สู้ลำบาก ลำบนตน เที่ยวหาผล เพื่อสุข ไม่เสื่อมทราม
สุวรรณหงส์ หลงระเริง ลานฉงน
เข้าปะปน ปวงกา พาหยาบหยาม
พาลายเลือน เลื่อนลด หมดสีงาม ถึงไม่ทราม ก็เหมือนเสื่อม ราศีทรง
สีหราช ยาตรเยื้อง เข้าเคียงคู่ กับโดผู้ ต่างพวก พิศวง
สินธพเรียง เคียงลา ประลาดพงศ์ ถึงจะคง เป็นอาชา ไม่น่ายล
นักปราชญ์สู่ หมู่พาล พำนักพัก ใช่สำนัก ที่จะเนา สำนึงหน
ถึงรู้ธรรม จำเหมือน ให้เตือนตน เพราะต่างคน ต่างนิสัย นิยมยิน
อันเงินทอง ปองเพียง อสรพิษ
ประจงจิต จองคะเน คะนึงถวิล
เป็นที่มาด อาจใจ อยู่อาจิณ นิยมยิน อยากจะได้ ทุกใจคน
เหล่าพาลร้าย ไพรี ผรุสจิต ย่อมปองคิด คอยปอง ประสงค์ผล
ดูยิ่งยาก มากอย่าง ระวังตน พึงตรองยล ดูอย่า ชะล่าใจ
ควรประกอบ ขอบเขื่อน เขตจังหวัด ยั้งประหยัด ยลท่า อัชฌาสัย
เช่นวิถึ ที่สถิตย์ สถานใด สำนักใน เนานึก อย่ามัวมุฬห์
พยัคฆ์ผอม ตรอมกาย กระหายเหยื่อ ไม่ควรเผื่อ แผ่จิต ให้ชิดคุ้น
หากเมตตา อารี มีการุญ จะเจือจุน ก็อย่าใกล้ มิใช่การ
พาละชาติ ยากจะอาจ รู้คุณคิด ทุกจริต หรือจะจง จำนงสมาน
ล้วนโทษทุกข์ คลุกกลั้ว มัวสันดาน ปูนเบียบปาน ไปด้วยผล ทุพลใจ
ประหยัดรั้ง รั้งรอ ระวังผิด คะนึงคิด ข้อเหตุ ให้ควรไข
อารีรอบ ชอบเล่ห์ คะเนใน ให้แน่ใจ ตามจริต ชนิดชน
ร่ำกล่าวกลั่น สรรกลอน กลบท
สังเขปพจน์ เผยแสดง แถลงนุสนธ์
โดยสารสอน งอนงาม ตามยุบล เบื้องนิพนธ์ พากย์ประเภท พิบูลประพันธ์
เฉกสังคีต ดัดสี ดนตรีกล่อม บรรเลงถนอม ถนิมโสต สงวนขวัญ
เพียงประทิน กลิ่นปรุง จรุงจันทร เฉลิมสรรพ์ ศุภอัตถ์ สวัสดี
ต่างแว่นแก้ว แผ้วผ่อง ประไพพิศ ส่องพินิจ กายสกนธ์ ตระการฉวี
สำเหนียกสำเนา เงาประจง ประจำมี ขอสมมุต ยุติที เท่านี้เอย

พักพันร้าน
จากเพียร เจียนเพื่อน เจื่อนพวกจาก ฝังให้ ใฝ่หาก ฝากห่วงฝัง
บังกิจ บิดเกียด เบียดกลบัง ใยทน ยลทั้ง ยั้งทุกข์ใย
ตรึกสม ตรมซร้อง ต้องสิ่งตรึก ไหนแล้ว แนวลึก นึกเล่ห์ไหน
ใดชื่น ดื่นชวน ด่วนเช่นใด ยลขำ ย้ำไข ไย้ข่าวยล
ผ่อนขัด ผัดขัน ผันข้อผ่อน หนไร ให้ร้อน ห่อนรู้หน
จนค้าง จางคิด จิตค่อยจน กายหวัง กังวล กลว่างกาย