สุภาษิตคำกลอนโลกนิติ

ขอนิพนธ์พจนาปกาสิต	พอเตือนจิตพวกเราชาวสยาม
เพื่อบังเกิดโกศลพ้นความทราม	เหมือนครูตามคอยเตือนอาตมา
ถ้าเกลียดชั่วกลัวยากอยากดีงาม	อย่าปล่อยตามโทสะจริตคิดอิจฉา
อย่าเชื่อดายตายเปล่ากล่าวนินทา	อย่ามุสาเสียดส่อยกยอตน
อย่าปากบอนค่อนแค่นข่มขี่เขา	อย่าหาญห้าวอึงอ้างกลางถนน
อย่าหลงลิ้นลมล่อทรชน	อย่าซุกซนเสพสู่สำนักพาล
อย่าสูบฝิ่นกินกัญชาสุราอุ	อย่าเดือดดุด่าตีราวีท่าน
อย่าหลงเล่ห์เลยเพลินเมินการงาน	อย่าฮึกหาญเหิมว่าญาติชาติตระกูล
อย่าลักฉ้อตอแหลแชเข้าบ่อน	อย่าสุกก่อนห่ามหาพากันวุ่น
อย่าขืนแข่งเคียงคู่ผู้มีบุญ	อย่าหลู่คุณท่านที่มีคุณมา
อย่าดื้อเสือกเดาสวดอวดรู้เห็น	อย่าชั่วเช่นเชื่อผิดชาติมิจฉา
อย่ากลัวนักมักถอยน้อยศักดา	อย่ากล้านักมักพาชีวาปลง
อย่าสวยนักมักหมองต้องคำฉิน	อย่าเหงานักมักสิ้นสติหลง
อย่าชะล่านักมักยับทับทุกข์ลง	อย่าสุกนักมักคงจะแกนงอม
อย่าเริงนักลางจะแตกแหลกสลาย	อย่าทุกข์นักมักกายจะเผือดผอม
อย่าเศร้านักมักตรมอารมณ์ตรอม	อย่ามั่วนักมักมอมด้วยความเมา
อย่าซื่อนักมักเสียด้วยคนคด	อย่าเซ่อนักมักหมดเกลี้ยงกระเป๋า
อย่ารักนักมักขวิดผิดไม่เบา	อย่าโกงเขาเขาคงแค้นแทนทำลาย
อย่าพลอดพล่อยทุกข์ทนคำรณฤทธิ์	จะต้องผิดเพราะปากยากฉิบหาย
อย่าโง่งอนสอนลำบากยากจนตาย	ต้องพากายอดโซเพราะโง่งม
อย่าหุนหันหวนฮึกค่อยตรึกตรา	อย่าแล่นนักมักถลาไถลล้ม
อย่าพกนุ่นหมุนลิ่วปลิวตามลม	จะต้องจมทับภัยเพราะใจเบา
จงเร่งเพียรเรียนช่วยประกอบทรัพย์	ไว้สำหรับกายาอย่าขาดเหย้า
ด้วยคืนวันนั้นหนอไม่รอเรา	จนแล้วเจ้าใครจะนับกลับนินทา
ถ้ารักดีหนีตนให้พ้นชั่ว	ถ้ารักตัวเร่งห่างทางมิจฉา
ถ้าจะดีดีไว้ในอุรา	มิควรออกนอกหน้าให้คนยล
ถ้าจะกลัวกลัวผิดคิดละล้าง	ถ้าจะกล้ากล้าสร้างทางกุศล
ถ้าจะสู้สู้ชนะจึงประจญ	ถ้าจะหนีหนีให้พ้นหมู่คนพาล
ถ้าจะตรงคงซื่อสัตย์สุจริต	ถ้าจะคดคดคิดเมื่อเขาผลาญ
ถ้าเขาโกงโกงแก้ไปตามการ	ถ้าจะรักรักท่านที่เมตตา
ถ้าจะบังบังให้ลับจับให้มั่น	ถ้าจะคั้นคั้นให้ตายวายสังขาร์
ถ้าจะแก้แก้ให้ใสหายสงกา	ถ้าจะหมายหมายตาให้แน่นอน
ถ้าจะรู้รู้สิ่งใดรู้ให้จริง	อย่าทำโง่แกมหยิ่งนิ่งฟังสอน
จะเกิดศรีปรีชาสถาพร	ถึงจะจรจากสถานท่านคงชู
ถ้าจะคมคมซ่อนใส่ฝักฝัง	ถ้าจะเชื่อเชื่อฟังไว้สองหู
ถ้าจะดูดูให้เห็นคงเป็นครู	ถ้าจะซื่อซื่อสู้สนองคุณ
ถ้าเป็นงูงูเห่าตลอดหาง	อย่าเยี่ยงอย่างงูปลาพาสถุล
ถ้าจะสุกสุกให้งามตามตระกูล	ถ้าดิบบ้างข้างจะขุ่นระคายอาย
ถ้าเกลียดคูถคูถตามเกลียดความปะ	ถ้ามักความความปะทะถึงฉิบหาย
ถ้ามักไข้ไข้หนักขี้มักตาย	เป็นชาติชายหมิ่นชายจะอายคน
ถ้าคบมิตรเร่งคิดรู้ระยะ	ฉวยไปปะชาติอัปรีย์ไม่มีผล
ถ้าจะคบคบค้าสาธุชน	จึงจะพ้นพาลาเพราะหารือ
ถ้าจะตรึกข้อแค้นแม้นความขำ	ไว้ในจิตคิดอำอย่าให้อื้อ
แต่คำขานหวานกับคนบันลือ	จึงขึ้นชื่อชมชี้ว่าปรีชา
หนึ่งอย่าไว้ใจทางวางใจคน	จะต้องจนใจเราคราวหนึ่งหนา
คนทุกวันมันไม่คิดอนิจจา	หวังแต่ได้ไม่เมตตาเลยจริงจริง
อนึ่งน้ำล้ำเหลือทะเลลึก	พอจะนึกหยั่งได้ด้วยสายดิ่ง
แต่น้ำใจมนุษย์สุดอ้างอิง	ยิ่งลึกยิ่งเหลือหยั่งอยู่ข้างใน
หนึ่งวิถีที่ค้อมร้อยอ้อมคด	ก็พอจดจำหมายหายสงสัย
แต่จิตคดหมดคิดคะเนใจ	บ่ห่อนให้เราเห็นเช่นหนทาง
อนึ่งมิตรชิดชอบเมื่อยามสุข	สรวลสนุกสอพลอเต็มหอห้าง
แต่เมื่อเข็ญยามคับจวนอับปาง	ถึงจะมีที่จะห่างนัยนา
อนึ่งเช่นคนชังหวังจับโทษ	คะเนถึงกึ่งโกฏิก็เกือบกว่า
แต่คนรักภักดีมีเมตตา	ถึงจะมีที่จะหาก็ยากครัน
หนึ่งลมแดงหรือจะแรงเท่าลมปาก	เชื่อคำยากอย่านิยมว่าคมสัน
แต่ผีหลอกช่างผีตามทีมัน	คนเหมือนกันหลอกกันเองน่าเกรงนัก
หนึ่งเหล่าพาลสันดานสู่ทางหยาบ	ประพฤติบาปชั่วร้ายใจผลันผลุน
จะคบไหนเลือกให้ได้ทางบุญ	จะช่วยจุนตนไซร้ให้สบาย
หนึ่งประกอบการใดตรองให้ทั่ว	เสมอตัวกลัวผิดจึงคิดหนี
เสมอหรือหนึ่งโสดประโยชน์มี	ก็ควรที่ทำเกิดเถิดลาภา
อนึ่งหอมจุลจันทน์คันธรส	ย่อมปรากฏอยู่เมื่อยังติดมังสา
อันความดีมีกลิ่นอันโอชา	หอมตลอดโลกาตลบกาย
อนึ่งเปื้อนกลิ่นเหม็นเช่นมูตรคูถ	ถ้าล้างขูดเช็ดถูสิ้นแล้วกลิ่นหาย
ถ้าเหม็นชั่วติดตัวจนวันตาย	ชีวาวายเลยตกนรกจม
หนึ่งปลาร้าคาหุ้มชุ่มกลิ่นฉุน	อบอากูลเกวะละแทรกสะสม
ดุจดังชนยลผิดคิดนิยม	จำเป็นจมทุกข์รุมเพิ่มสุมกาย
หนึ่งใบพล้อห่อหุ้มกฤษณา	เสน่หาหวลหอมบ่ห่อนหาย
ดังเช่นผู้สู่สถิตบัณฑิตชาย	เสวยสุขสืบสายสิ้นกาลนาน
ผลมะเดื่อเมื่อห่ามอร่ามศรี	ภายในมีหมู่หนอนบ่อนเบียนผลาญ
ดุจเช่นคนทรชนคนจัณฑาล	พิรุธพาลพิษร้ายอยู่ภายใน
หนึ่งยางขาวขนควรชวนชื่นชี้	สะอาดดีดูงามตามนิสัย
แต่กินปลาฆ่ากันทุกวันไป	ดูดุจใจเช่นมันหมู่มารยา
หนึ่งนกแร้งร่างกายร้ายรุงรัง	เลี้ยงชีวังมิได้เป็นเช่นมิจฉา
เสมอเหมือนเมธีผู้ปรีชา	ท่านศรัทธาสู่ธรรมควรดำเนิน
อนึ่งขนุนหนามหนาน่าสยด	ภายรสโอชะควรระเสริญ
แท้ที่ท่านกลั่นสร้างทางเจริญ	พลอดก็เพลินแต่ไม่พลั้งทั้งจริงดี
หนึ่งอินจันกลิ่นหวลชวนฉันทะ	แต่รสะร้ายกาจเผื่อนฝาดจี๋
ดังเช่นชนชั่วช้าชาติกาลี	กายวจีหวานจริตใจผิดคน
อนึ่งกบเกิดในใต้กอบัว	ไม่เกลือกกลั้วเกสรแต่สักหน
เหล่าเรณูอยู่ห่างต่างตำบล	เสพจงกลเกสรขจรขจาย
หนึ่งน้ำค้างขังในใบบัวบาน	สุริย์ฉานส่องแสงแห้งเหือดหาย
ประสาทพรสอนพาลป่วยการกาย	พยัคฆ์ร้ายฤาจะลาพนาดร
หนึ่งประสบพาลาวิสาสะ	ด้วยธรรมะสวนังนำสั่งสอน
เหมือนมณีมีค่าให้วานร	มิทันจรก็กระจายทำลายคุณ
หนึ่งสำเนียงเครื่องสังเกตเพศภาษา	กิริยาบอกอุบาทชาติสถุล
ส่อให้เห็นเช่นวงศ์พงศ์ประยูร	เชื้อสกุลผู้ดีมีศักดา
ชนิดมิตรมีสองเราต้องรู้	หนึ่งคือผู้ทรชนคนมิจฉา
หนึ่งนักปราชญ์ราชกวีมีปัญญา	ทราบวิสัยจึงวิสาสมาคม
อนึ่งประสบคบหาปาปะมิตร	จะร้อนจิตจากประโยชน์โทษรุมถม
สาวากะเวไนยใคร่นิยม	จะอุดมเพราะได้สดับดี
หนึ่งคบกาพาเตี้ยเสียประยูร	พลอยสกุลหงส์เสื่อมรัศมี
เสวนะอกุศลคนอัปรีย์	สูญทั้งศีลสิ้นทั้งศรีเสื่อมทั้งศักดิ์
อันบรรดายาขมข่มขืนจิต	แต่ประสิทธิ์ล้างโศกโรคร้ายหมด
ดุจดังกับสาสนะพระสุคต	ได้ดื่มรสดับร้อนราคะดี
หนึ่งรู้น้อยนึกว่าข้าประเสริฐ	กลกำเนิดมัณฑกะในสระศรี
ห่อนประสบสมุทรไทยใหญ่ยาวรี	นึกว่าน้ำหนองมีเหลือประมาณ
หนึ่งรักกันถึงจะร้างไปต่างแดน	เสมอแม้นร่วมหมู่อยู่กับบ้าน
ถ้าชังกันถึงหอเคียงต่อชาน	เหมือนสถานต่างสุธาขอบฟ้าบัง
หนึ่งรูปร้ายใฝ่ฝันกลั่นเกลาทรง	ขี้ขลาดคงอวดกล้าวิชาขลัง
ทรชนคนโฉดโอดอึงดัง	ประสาทสอนสั่งกวีไม่มีอาย
ชาติมิจฉาพาลำอย่าทำคุณ	อย่าหยิบทุนทรัพย์ยื่นหย่อนขยาย
พออ้วนพีมีพิษคิดอุบาย	ล่อทำลายคุณล้างอย่าวางใจ
อนึ่งพาลอย่าเสพสนิทชิด	มิใช่มิตรอย่ามักร่วมรักใคร่
เมื่อถลำพล้ำถลาเวลาใด	มันสาวไส้ส่อซ้ำในท่ามกลาง
หนึ่งพิษงูอยู่เขี้ยวควรสยอง	แมลงป่องพิษมีที่ปลายหาง
ทุจริตมีพิษทั่วสรรพางค์	ใครหลงลิ้นล่อล้างด้วยลมพาล
หนึ่งนาคีมีเดชานักหนานัก	สงวนศักดิ์สู้เสงี่ยมเจียมสังขาร
แมลงป่องพิษน้อยถ่อยจัณฑาล	โอหังหาญชูหางอ้างศักดา
หนึ่งกายเกิดโรคร้อนพอผ่อนถ่าย	พยศร้ายเหลือรู้ผู้รักษา
พยัคฆ์หายลายหมดไม่ปะตา	กาก็กาคงกาบ่ห่อนกลาย
หนึ่งโทษตัวชั่วเช่นเป็นมหันต์	ก็ป้องกันปิดชิดสนิทหาย
สรรพผิดติดเขาเท่าเม็ดทราย	กล่าวกระจายแกล้งประจานพาลนินทา
หนึ่งคนรักมักแกล้งแสดงผล	เกิดกังวลสิ่งใดได้ปรึกษา
ถ้าคนชังหวังร้ายป้ายปะทา	คิดพยาบาทกันทุกวันไป
อนึ่งท่านที่ดีบริสุทธิ์	ในมนุษย์พอคำนวณนับถ้วนได้
เชื้อทมิฬหินชนคนจัญไร	ประมาณไม่รู้หมดเหลือจดจำ
อนึ่งเล่าเหล่าพวกทรพิษ	หลายชนิดหนักหนาอย่าถลำ
จะชี้แจงแจ้งจิตอุตส่าห์จำ	พิกัดกำหนดไว้อย่าใกล้กลาย
หนึ่งวาจาปราศัยใสใจเชือดคอ	มันจ้องจ่อจะพิฆาตไม่ขาดสาย
ข้างหัวหวานก้นเปรี้ยวเลี้ยวทำลาย	กัดถลายเมื่อถลำซ้ำประจาน
หนึ่งหน้าซื่อสุจริตแต่จิตคด	ดุจกรดยิ่งกริชคิดสังหาร
ทั้งหน้าเนื้อใจเสือเหลือประมาณ	ใครหลงลมจมดานกระทั่งดิน
หนึ่งต่อหน้าเคารพนบสุดศอก	ภายหลังหลอกลวงขายฉิบหายสิ้น
ทั้งหวานนอกขมในใจทมิฬ	ใครหลงลิ้นล้วงตับเหมือนตุ๊กแก
อนึ่งเหล่าเจ้าชู้เกี้ยวผู้หญิง	เป้อเย่อหยิ่งยักคอประจ๋อประแจ๋
แต่กิจบ้านการผลตนไม่แล	หน่อยก็แชเช่นพาลสันดานโกง
อนึ่งตนจนจริงยิ่งใจหาย	สกลกายเป็นกาหน้าเป็นหงส์
พิศนอกนวลแลใสในเป็นโพรง	หยิ่งโป้งโล้งยกยศไม่ลดใคร
หนึ่งบางเหล่าเข้าบ่อนนอนสูบฝิ่น	ติดปี้ขาหากินตามนิสัย
แค่นเข้าขอฉ้อฉวยไม่ขวยใจ	แต่พอได้เป่าปี่ที่ตะเกียง
หนึ่งบางเหล่าเมาสุราหาวิวาท	อวดฉลาดเชื้อถากสำรากเสียง
ทะเลาะเหล่าชาวร้านบ้านใกล้เคียง	เช่นนี้แท้เที่ยงไพร่ใจเป็นพาล
อนึ่งเห็นเป็นชอบลอบปล้นลัก	ดังเสี้ยนปักธรนินทุกถิ่นฐาน
ท่านจับได้ให้พันธนาการ	จับประจานจำขังทั้งเจ็บอาย
หนึ่งบางเหล่าเลี้ยงชีวิตทางมิจฉา	พิฆาตฆ่าชีพเขาเอาเนื้อขาย
ชั่วไม่คิดอนิจจาหน้าไม่อาย	จะไม่ตายแล้วหรือหนอก่อแต่กรรม
อนึ่งแม้นเขมรขาวและลาวใหญ่	ทั้งคนไทยเตี้ยเล็กเจ๊กดำขำ
มิควรคบมักคดไม่คงคำ	เจ้าสี่จำพวกนี้ไม่มีตรง
หนึ่งยุคนขุนเขาเหล่าโยธา	จะล้างเตียนเลี่ยนตาตามประสงค์
แต่กาลีเหลือที่จะล้างลง	เอาทรัพย์ส่งสักเท่าไรไม่หายพาล
หนึ่งขุนเขายาวใหญ่ยิ่งร้อยแสน	ไม่หนักแน่นภูวดลเท่าขนห่าน
หนักยิ่งแท้แต่ฉกรรจ์ชาติสันดาน	จะทนทานได้แต่ไฟประลัยเอย