สุภาษิตสอนเด็ก

มานี่แน่เจ้าหนูดูสารสอน

จงจำไว้ไปข้างหน้าจะถาวร	เหมือนอาภรณ์เครื่องประดับอยู่กับกาย
จะชูเชิดเฉลิมศรีเป็นที่ยิ่ง	สรรพสิ่งสวัสดีนั้นมีหลาย
ล้วนแต่ข้อปฎิบัติอธิบาย	บรรยายกลกลอนไว้สอนใจ
แสดงความตามบาลีโลกนิติ	สุภาษิตของเก่าเก็บมาใส่
เด็กใดดีปรีชาปัญญาไว	ก็หยิบใช้แต่ที่ชอบประกอบการ
จะเป็นคนควรรู้ระเบียบบท	พึ่งกำหนดตรึกตรองสองสถาน
อย่างหนึ่งนั้นรักอยู่กับหมู่พาล	ร่วมกระพอกจอกจานร้านเรือนเดียว
อันคนชั่วเช่นกะปิกับปลาร้า	เอาใบคาเข้าห่อพอประเดี๋ยว
ดาก็เหม็นเช่นกันฉะนั้นเจียว	เหมือนอยู่เที่ยวแปดปนกับคนร้าย
อันคบท่านที่เป็นปราชญ์ฉลาดเลิศ	จะบังเกิดความสุขทุกข์ร้อนหาย
ได้สดับตรับธรรมที่บรรยาย	หมั่นขวนขวายก็จะรู้จิรังกาล
เหมือนใบพ้อห่อจันทน์อันอย่างยิ่ง	ใบก็พริ้งเพริดพร้อมด้วยหอมหวาน
อนึ่งลูกนกสองสัตว์ลมพัดพาน	ไปตกลงตรงสถานพระสิทธา
แต่นกหนึ่งพายุพัดพลัดกันไป	ตกอยู่ในระหว่างโจรอันใจกล้า
มั่นสั่งสอนการบาปที่หยาบช้า	สกุณานั้นก็ได้เหมือนใจโจร
ส่วนโปฎกตกอยู่อาศรมบท	พระนักพรตค่อยศึกษาวิชาโหร
นกนั้นรู้สวดมนต์บ่นตะโกน	จิตก็โอนอ่อนน้อมต่อภูมิธรรม์
ใครคบปราชญ์ก็เป็นปราชญ์ปรีชาหาญ	ใครคบพาลก็เป็นพาลไม่ผิดผัน
เหมือนหมากม่วงไม้สะเดาเข้าพัวพัน	รสหวานนั้นขื่นขมไม่สมฤดี
จะป่วยกล่าวไปไยใจมนุษย์	คนชั่วฉุดแล้วคงไม่ตรงที่
ถึงมิยอมหมองหน้าคงราคี	ที่จะดีอยู่นั้นอย่าสงกา
มีญาติมิตรคิดควรให้รอบคอบ	เลือกที่ชอบใจจริงจึงคบหา
ลางมิตรอยู่ลับหลังตั้งนินทา	มาพูดจ้อต่อหน้าก็ว่าดี
เห็นซุบซิบหยิบแยบสิ่งใดได้	ก็เก็บไปบอนบอกเขาออกมี่
ถึงปากหวานปานชะเอมอย่าเปรมปรีดิ์	น้ำตาลบี้คลุกเคล้าเข้าตายาย
อันคนอื่นถึงเขาค่อนก็ควรการ	มิตรประจานเจ็บอยู่ไม่รู้หาย
เช่นโรคภัยไข้เจ็บอยู่กับกาย	อย่าพึงหมายว่าอยู่ใกล้ได้พึ่งพัก
พฤกษาชาติอยู่ไกลถึงในป่า	ยังเป็นยาแก้คลายหายประจักษ์
เช่นผู้อื่นที่เขามีภักดีรัก	คุณนั้นหนักเห็นอุกฤษฎ์กว่ามิตรเรา
สหายใดไข้เจ็บอยู่รักษา	ช่วยฝนยาพยุงหยอดน้ำข้าว
เป็นยามโศกผ่อนกระสันต์ค่อยบรรเทา	ปางหนึ่งเล่ามีผู้โจทย์ต้องโทษทัณฑ์
ปางที่เสียสินทรัพย์ต้องปรับไหม	ก็แก้ไขแคะค่อนช่วยผ่อนผัน
เมื่อวอดวายก็จะตายไปตามกัน	ปางหนึ่งนั้นข้าวยากและหมากแพง
เห็นหน้ามิตรมาละเหี่ยเสียไม่ได้	ค่อยแบ่งบั่นปันให้ที่ละแล่ง
เขาร่วมไร้ได้เช่นนี้มิเสียแรง	ไม่ควรแหนงหนายกันคุ้งวันตาย
อนึ่งผู้ใดใครซื่อให้ซื่อต่อ	เขาขัดคอแล้วให้เหมือนใจหมาย
ใครคดคิดจิตประทุษกระทำร้าย	จงอุบายคดตอบให้ชอบที
อนึ่งผู้ใดใครเขารักเร่งรักบ้าง	อย่าทำเมินเหินห่างหันหน้าหนี
ใครนบนอบตอบพลันอัญชลี	อย่าถือดีด่วนตั้งอหังการ์
แม้นมีแขกไทยใครมาหา	จงพูดจาให้ละออพออ่อนหวาน
อันหวานอื่นถึงจะล้ำเพียงน้ำตาล	ไหนจะปานหวานถ้อยวาทีดี
ประการหนึ่งวาจาเหมือนงางอก	ให้ลั่นออกแล้วอย่าหดถดถอยหนี
ศีรษะเต่ายาวสั้นนั้นก็มี	ไม่ควรที่จะหยิบมาเจรจา
อย่าพลอดพล่อยถ้อยคำแต่พอควร	เห็นท่านสรวลสรวลยิ้มอยู่ในหน้า
เห็นท่านโศกโศกต่อคลอน้ำตา	ทำมายาพอให้พ้นคนชิงชัง
เห็นคนซื่อโง่เง่าอย่าโป้ปด	ใครบ้ายศยอให้สมอารมณ์หวัง
เนื้อความลับอย่าไปเล่าให้เขาฟัง	ไม่ควรบังอย่าปิดผิดถึงตัว
ประหยัดหย่อนผ่อนผันแต่พอพักตร์	อย่าสูงศักดิ์เหลือล้นให้คนหวัว
โบราณว่าฟ้าคะนองแล้วต้องกลัว	เอามือตัวปิดหูไว้ดูการ
ซ่อนเงื่อนงำน้ำขุ่นขังอยู่ใน	ภายนอกนั้นแจ่มใสเสมอสมาน
เหมือนหินแท่งทับที่ไม่มีราน	ต่อประหารจึงได้เห็นว่าอัคคี
จะทำการสารพัดประหยัดยั้ง	ให้มีทั้งทางไล่ไว้ทางหนี
จึงจะแก้ตัวตนพ้นไพรี	เอาใจดีดีต่อด้วยดัสกร
อันคนเวรถึงจะเวียนมาเป็นมิตร	ให้ควรคิดเช้าค่ำจงจำสอน
ได้โอกาสเราประมาทคงม้วยมรณ์	จะยืนนอนเดินนั่งเนืองเนืองคะนึง
อย่าเก็บเอาสุกซนมาปนดิบ	ควรจะหยิบให้มั่นคั้นให้ขึง
ควรจะคั้นคั้นข่มให้ล้มตึง	ที่ควรถึงปล่อยปลดก็ลดละ
แม้บ่าวไพร่ใช้ชิดจะผิดชอบ	จงสวนนอบให้สว่างกระจ่างจะ
อย่าเชื่อคำคนยุทำงุงะ	เอาธุระดูแลเผื่อแผ่มัน
จะดูญาติก็เมื่อยากประดากเสีย	จะดูเมียก็เมื่อไข้ใกล้อาสัญ
จะดูข้าก็เมื่อหน้างานหนักนั้น	ได้เห็นกันถ้วนทั่วว่าชั่วดี
จะยอข้าควรยอต่อแล้วกิจ	จะยอมิตรอย่าให้มากจะบัดสี
จะยอครูดูระบอบให้ชอบที	ยอสตรีชมรูปซูบทรงงาม
แสวงหาผลนั้นให้หมั่นสู่	แสวงรู้รักรู้เร่งไต่ถาม
แสวงทรัพย์ให้อุตส่าห์พยายาม	เห็นพาณิชติดตามไปคบค้า
อนึ่งทรัพย์มีสี่ส่วนให้ควรแบ่ง	สองส่วนแจกแจกใช้ตามปรารถนา
อีกส่วนหนึ่งซื้อเสบียงเลี้ยงอาตมา	ส่วนหนึ่งอย่าหยิบใช้ไว้กับตน
อันมีเงินแล้วอย่าให้ผู้ใดกู้	มีความรู้อยู่ในสมุดไม่เป็นผล
มีเมียอยู่ต่างบ้านย่านตำบล	เมื่อยามจนจะต้องการรำคาญแค้น
เป็นคนตรงสงวนวงศ์ให้จงหนัก	ถนอมรักษาตัวเหมือนหัวแหวน
อย่าปนปัดให้เขาอยู่มาดูแคลน	ถึงหากแค้นรักนวลสงวนกาย
จงดูเยี่ยงจามรีมีสัตย์มั่น	แต่ขนข้องอยู่เท่านั้นไม่หนีหาย
ค่อยเปลื้องปลดเสียหมดราคีคาย	ไม่เสียดายชีวาตม์จะขาดกระเด็น
ชมพูนุชเนื้อทองเรืองรองรูป	ใส่เข้าสูบสิบเที่ยวเฝ้าเคี่ยวเข็ญ
พอเทน้ำลงที่ร้อนก็ผ่อนเย็น	ไม่เจ็บเช่นช่างช้ำด้วยกล่ำกลอม
ทั้งกิริยาพาทีก็ดีพร้อม	จึงชุบย้อมกล่อมเกลี้ยงเคียงประคอง
แม้นทาสีมิใช่เช่นทาสา	อย่าเรียกหาขึ้นบนเตียงเข้าเคียงสอง
มันรู้รสกำเริบฤทธิ์จิตคะนอง	เหมือนแมงป่องยกหางอ้างอวดกาย
คำโบราณท่านว่าถ้าสีหราช	เคียงโคนาคลาคลาดไม่เฉิดฉาย
อันสินธพเทวาม้าพระพาย	เข้าฝักฝ่ายอยู่กับลาพาไม่งาม
อนึ่งอย่าแคะควักดีเอาที่หนู	หาเลือดปูริแงะแกะก้าม
เที่ยวค้นคว้าตีนงูดูสุดทราม	เขาจะหยามเย้ยเยาะหัวเราะเอา
อย่าเชือดเฉือนเนื้อหนูไปเพิ่มช้าง	อย่าคัดง้างปลวกเตี้ยเติมภูเขา
แบ่งพิษงูเพิ่มนาคยากไม่เบา	อย่ารองเอาน้ำค้างใส่สาคร
อย่าเอาภัยในพนมข่มราชสีห์	เอาวารีขู่ให้มังกรหยอน
เอามะพร้าวไปขายสวนไม่ควรจร	เอาบทกลอนอวดกวีเป็นที่อาย
อย่าอวดดีขี่ช้างซับมันบ้า	อย่าอวดกล้ายิงปืนปากสลาย
อย่าเลี้ยงดูลูกจระเข้คะนองร้าย	เลี้ยงลูกเสือหมีหมายให้คุ้มตน
อย่าลากคอสรพิษติดตามหลัง	เที่ยวแหย่รังแตนเล่นไม่เป็นผล
เอาไม้สั้นรันคูถมูตรระคน	จะต้องตนเปล่าๆ ไม่เข้าการ
อุตส่าห์จำนะจะร่ำสอนให้สิ้น	อย่าดูหมิ่นของน้อยนั้นสี่สถาน
หนึ่งงูเล็กเล็กพริกพระกุมาร	ทั้งไฟถ่านเท่าหิ่งห้อยอย่าไว้ใจ
เห็นเสือผอมเพียงพินาศจะขาดจิต	อย่าอวดฤทธิ์คึกคักเข้าผลักไส
ทั้งทรชนคนชั่วพวกหัวไม้	อย่าทำคุณมันให้เสียเงินทอง
อนึ่งช้างสูญเสียงาชราแก่	งูเห่าแม่งูปลาก็อย่าต้อง
อีกข้าเก่ากล่าวเสนาะเพราะพร้อง	ทั้งเมียเก่าร่วมห้องต้องระวัง
อนึ่งถ้าไม้ล้มจะข้ามดูกาลก่อน	คนล้มนอนแล้วอย่าข้ามไปโดยหวัง
แม้มิม้วยเขาจะรวยขึ้นสักครั้ง	จะเป็นที่ชิงชังเราไม่เข้ายา
ดั่งกวางเห็นเสือหิวหอบฮักฮัก	ไม่รู้จักกำลังท่านโถมขวิดถลา
ต่อเสือตบล้มคว่ำคมำมา	จึงรู้ว่าแรงเสือนั้นเหลือแรง
จงเจียมจิตคิดเหมือนนกจ้อยจ้อย	ตัวนั้นน้อยทำรังพอฝังแฝง
รอดจากภัยพาธาดาเหยี่ยวแร้ง	พอคล่องแคล่งอยู่สบายจนวายปราณ
อย่ามักใหญ่ใฝ่สูงให้เกินศักดิ์	จะพลันหักด้วยกำลังล้มประหาร
อนึ่งรู้น้อยศึกษาวิชาการ	สำคัญมั่นประมาณว่ามากมาย
เหมือนกบเกิดในสระกว้างสักเส้น	ไม่เคยเห็นน้ำในทะเลหลาย
ก็สำคัญมั่นใจไม่เคลื่อนคลาย	ว่ามากมายหนักหนาน้ำสระเรา
เช่นคนรู้ไม่ถึงไหนขึ้นไปสวด	ยังไม่ควรที่จะอวดอย่าอวดเขา
อย่าบรรทุกเกวียนหนักจะหักเพลา	ลำสำเภาเพียบล้นจะล่มพลัน
อนึ่งใช่ญาติมิตรสนิทเชื้อเขาเกื้อหนุน	ควรคิดคุณท่านกว่าจะอาสัญ
ถึงไม่มีสิ่งไรจะได้ปัน	อุตส่าห์หมั่นสรรเสริญเจริญพร
อย่าดูเยี่ยงยูงอกตัญญู	มิได้รู้คุณท่านที่ทำก่อน
กลับแกล้งทำเวทนาให้อาทร	ในอักษรนิทานโบราณมี
เดิมนกยูงยินยังไม่เลขา	อีกทั้งกากายยังไม่มีสี
ยูงไปพบคบค้าแล้วพาที	ให้กานี้เขียนให้ก่อนผ่อนผลัดกัน
ฝ่ายออกาพาซื่อถือว่ามิตร	ค่อยเพ่งพิศเขียนลายให้ฉายฉัน
จะให้เขาเขียนบ้างเหมือนอย่างนั้น	ด้วยสำคัญคู่มิตรจิตจะตรง
นกยูงพาลขี้คร้านจะตรองตรึก	เอาน้ำหมึกชะโลมให้ดังใจประสงค์
กาก็ดำดุจเหนี่ยงนี้เที่ยงตรง	เพราะอัปมงคลมิตรจิตใจพาล
อันคนอกตัญญูไม่รู้คุณ	ถึงการุณย์เช้าค่ำพร่ำว่าขาน
แล้วเอาทรัพย์นับให้ทั้งจักรวาฬ	ไม่เนิ่นนานหน่อยจิตที่คิดร้าย
เช่นกับหงส์สงเคราะห์ภรรยา	อุตส่าห์มาเยี่ยมเยือนไม่ขาดสาย
แล้วสลัดขนสุวรรณพรรณราย	ให้เมียขายเลี้ยงอาตมามา
พราหมณีมีจิตคิดประทุษ	ปรึกษาบุตรว่าเราคนจนหนักหนา
ได้ขนทองทีละอันไม่คัณนา	ทีนี้มาเราจะถอนเสียทั้งกาย
ฝ่ายหงส์ถึงคำรบครบเจ็ดวัน	ก็บินผันผยองไปดังใจหมาย
ประเดี๋ยวหนึ่งถึงที่สถานยาย	นางพราหมณ์ร้ายออกมารับจับเข้าไป
ช่วยกับบุตรฉุดชักกระชากถอน	จนขนล่อนเลี่ยนสิ้นบินไม่ไหว
ขนที่ถอนไม่เป็นทองต้องฤทัย	ก็ยากไร้เสื่อมลาภทำลายกาย
อันกมลคนโลภนี้เหลือรู้	ทำให้ตัวชั่วอยู่ไม่รู้หาย
ฉ้อกระบัดเฟื้องสลึงจนถึงตาย	เอาติดกายไปได้เมื่อไรเลย
ต่อท่านผู้เข้าใจทางไตรลักษณ์	เห็นประจักษ์อนิจจจังก็ชั่งเฉย
ถึงสมบัติมั่งคั่งไม่หวังเชย	เอาเปิดเผยออกแจกจำแนกทาน
เหมือนแม่น้ำห่อนล้ำกล้ำกลืนชล	เมฆนั้นห่อนหวงฝนเป็นอาหาร
บรรดาสรรพพฤกษะมะพร้าวตาล	ห่อนหวงผลอันตระการเก็บไว้กิน
ผู้มีทรัพย์สินน้อยก็หย่อนให้	คงจะได้ไปข้างหน้าอุตส่าห์ถวิล
เหมือนบ่อน้อยน้ำใสไหลรินริน	พอวิดวักตักกินแก้ค่นจน
ทรัพย์ของผู้มั่งมีตระหนี่เหนียว	ดังน้ำเชี่ยวในสมุทรสุดขัดสน
ไม่เป็นที่พึ่งพาประชาชน	ถึงมากล้นลึกเปล่าไม่เข้าการ
จะเดินห่างต่างประเทศพินิจก่อน	ที่นั่งนอนน้ำท่าอีกอาหาร
ทั้งความโกรธห่อนเหือดจะเดือดดาล	อย่านอนนานหมั่นนั่งระวังภัย
อนึ่งนะเสพสูปเพียรชนะภักษ์	ที่เรือนไม่รู้จักเขาหาให้
จงทดลองถ่องแท้ให้แน่ใจ	จึงจะไม่มีเหตุเภทพาธา
อันเรือนมิตรที่สนิทไม่นึกแหนง	มีแต่ข้าวกับแกงเขาจัดหา
สำราญเสพรังเกียจนะสงกา	ก็โอชารสดีด้วยรักกัน
ผูกสนิทชิดเชื้อนี้เหลือยาก	ถึงเหล็กฟากรัดไว้ก็ไม่มั่น
จะผูกด้วยมนต์เสกลงเลขยันต์	ไม่เหมือนพันผูกไว้ด้วยไมตรี
อันรักกันอยู่ไกลถึงขอบฟ้า	เหมือนชายคาเข้ามาเบียดดูเสียดสี
อันชังกันนั้นอยู่ใกล้สักองคุลี	ก็เหมือนมีแนวป่าเข้ามาบัง
อนึ่งเพื่อนบ้านนั้นจงมีอารีรัก	อย่าลอบลักกล่าวขวัญเขาลับหลัง
เราผู้เดียวอย่าไปเที่ยวโดยลำพัง	เร่งระวังคนชั่วจะชวนชัก
อันเบี้ยฝิ่นกินกัญชามักพาเพลิน	ที่ยับเยินยากเย็นเห็นประจักษ์
จนโซซูบรูปกายพิกลนัก	ใครพบพักแทบไม่รู้ว่าผู้ดี
เห็นยากเขาเอาใส่ที่ในจิต	อย่าควรคิดเข้าไปเคลียให้เสียศรี
อยู่กับเหย้าเฝ้ากับเรือนการก็มี	ลอกท้องที่สับฟันปลูกมันกลอย
เห็นเขามั่งมีมากอย่าอยากได้	เรายากไร้ก้มหน้าอย่าท้อถอย
ค่อยหนีบเหน็บเก็บเล็กผสมน้อย	เหมือนกัดอ้อยเคี้ยวข้างปลายสบายใจ
อย่าดูเยี่ยงกาบกที่บาปหนา	เห็นกาน้ำดำปลาขึ้นมาได้
กำลังโลภห่อหุ้มไม่เห็นภัย	คิดจะใคร่เสพบ้างเหมือนอย่างกัน
ก็บินถลาลงน้ำดำในสระ	ไม่พบปะปลาสักตัวก็เต็มกลั้น
ผุดขึ้นมาแหงนหงายสาหร่ายพัน	ดิ้นยันยันอยู่ในน้ำจำใจตาย
เหมือนเราท่านที่เป็นคนอยู่บนบก	ไม่เข้าอกใจชำนาญการซื้อขาย
อย่าคบแขกเข้าไปค้าซื้อผ้าลาย	จะต้องตายอยู่เหมือนกาที่ว่าไว้
อนึ่งริร่ำทำสิ่งใดผิด	ควรจะคิดสิ่งนั้นแลเอาแก้ไข
เหมือนเสี้ยนหนามยอกตำช้ำฤทัย	เอาหนามได้เขี่ยกันจึงพลันคลาย
ถ้าทำการสิ่งใดที่ใหญ่ยศ	อย่ากลัวหมดเงินเบี้ยจะเสียหาย
หวังไว้ชื่อลือชาว่าฆ่าควาย	เฝ้าเสียดายพริกแกงไม่เป็นการ
แสวงมันดั้นป่าไปหาหมู	อย่ากลัวหอกว่าจะยู่เยินป้าน
รักจะหยอกยามยังกำลังพาล	อย่าควรย่านผู้หญิงหยิกขยายไย
รักเป็นมวยคาดเชือกจะเข้าชก	กลับกลัวฟกบวมนี้เป็นไฉน
รักเรียนรู้อายครูนี้เพื่อใด	อายแก่ไทถอดยศไม่งดงาม
เรียนคัมภีร์พากเพียรเรียนช้าช้า	ที่เคลือบไคล้ไตร่ตราตรึกตรองถาม
ขึ้นภูเขาสูงสู้พยายาม	อย่าผลีผลามพลาดเซจะเสียตัว
การโลกีย์กามคุณอย่ามุ่นหมก	ผ่อนวิตกนั้นให้น้อยค่อยยังชั่ว
ถึงใหญ่ยศก็อย่าเฝ้าแต่เมามัว	ระเริงตัวลอยเลิศจนเหลิงลม
อันธรรมดาน้ำป่วนชวนเป็นตม	พายุลมแรงแล้ก็แพ้ไม้
อนึ่งเริ่มคิดเก็บไว้แต่ในอก	ต่อคิดตกจึงค่อยแย้มขยายไข
เช่นกับเดื่อออกดอกไม่บอกใคร	ครั้นผลใหญ่เห็นทั่วทุกตัวคน
จะเป็นช่างชอบชำนาญให้ยิ่งผู้	รักจะรู้เร่งรู้ให้เป็นผล
ถึงจะเงื่องเงื่องแต่เอาแง่ปน	ระวังตนตามประสาปัญญาเยา
จะเจรจาความถ้อยอย่าพล่อยพลั้ง	ค่อยหยุดยั้งฟังกระบวนสำนวนเขา
จะมีแก่นหรือเป็นเปลือกจงเลือกเอา	เห็นลาดเลาใช้ได้เก็บไว้ดี
อนึ่งไม่มีธุระอยู่เปล่าเปล่า	ไปขึ้นเรือนเขาน่าบัดสี
เขาไม่ถามก็จงอย่าพาที	เหมือนเภรีใครไม่ค่อนห่อนจะดัง
อันคนโฉดชั่วช้าบ้าบุ่มบ่าม	ถามไม่ถามกล่าวถ้อยพล่อยพล่อยพลั่ง
จนเจ้าเรือนรำคาญขี้คร้านฟัง	ไม่หยุดยั้งพูดเพลินจนเกินการณ์
เห็นโทษเขาแต่สักนิดมาติดต่อ	เอาเรียงข้อแยกย้ายไปหลายสถาน
ที่โทษตนอ้ายกะโตโอฬาฬาร	เกลี่ยสมานปกปิดให้มิดแม้น
ถ้าอุปมัยก็คล้ายกับตัวเต่า	เอาหัวเข้าซ่อนไว้มิให้เห็น
หยิบโทษเหี้ยบรรยายไม่วายเว้น	ว่าหัวหูดูเป็นกระปมกระเปา
อนึ่งแมลงป่องยกหางอ้างอวดสกนธ์	ก็เฉกชนชั่วช้าที่โฉดเฉา
นาคราชพิษนั้นไม่บรรเทา	จะเลื้อยเล่าค่อยเขยื้อนเลื่อนกายา
อนึ่งพงศ์เผ่าผู้ดีที่มีชาติ	ดำเนินนาดย่อมเหมือนนางวิสาขา
ถึงฝนตกต้องสกนธ์ทนทรมา	ก็ลีลามิได้ด่วนสงวนงาม
อันชาติไพร่ไม่มีผู่ดีปน	เดินลุกลนลุกลี้กระผลีกระผลาม
ทั้งน้ำในใจคอก็หมอความ	เหมือนหนึ่งหนามเหน็บทั่วทั้งตัวมัน
ท่านว่าไว้ไข้เจ็บถึงหนักหนา	ถ้าเยียวยาก็รู้หย่อนค่อยผ่อนผัน
ถึงจะไม่เร็วหายก็หลายวัน	หยดนั้นถึงจะยาไม่อยากคลาย
อันจะหลบหลีกม้าขากระจอก	สักสี่ศอกเห็นจะได้ดั่งใจหมาย
หกศอกหลีกโคต่างก็ห่างกาย	หลีกช้างพลายแปดศอกก็พอควร
อันจะหลีกทรชนคนพาล	ชอบทิ้งบ้านเรือนจำหน่ายขายเรือกสวน
หนีให้ไกลอย่าให้พบมันรบกวน	จึงจะควรคำโบราณท่านว่าไว้
แม่น้ำคุ้งคดเคี้ยวก็ควรจร	ไม้ที่คดเขาทำศรก็เชื่อได้
เหล็กที่คดทำเคียวเกี่ยวข้าวใช้	อันคนคดนี้เห็นไม่ต้องการ
ถึงมาตรแม้นจะเดินไปปะพบ	เอาทองรานรู่กระเบื้องก็เปลืองทอง
อนึ่งสตรีถึงจะงามแต่สามผัว	อย่าคบค้าพาตัวให้มัวหมอง
บ่าวหนีนายหลายยกอย่าปกครอง	เอาเป็นเพื่อนพวกพ้องจะมีภัย
อนึ่งน้ำตาลหวานนักอย่ามักกลืน	ที่ขมขื่นไม่สู้จัดระมัดไส้
จึงเสพแต่ขนุนหนามอันงามใน	อย่ารักใคร่ผลเดื่อที่ดูแดง
เช่นวิหคนกยางสำอางสะอาด	ข้างนอกผาดนวลขาวราวกับแป้ง
เสพปูหากินที่กรรมร้ายแรง	เคลือบแฝงภายนอกว่านวลดี
อันรูปแร้งทรชนเป็นพ้นรู้	ไม่น่าดูใกล้เคียงเหนียงยู่ยี่
เที่ยวสืบเสาะเสพสัตว์สิ้นชีวี	ก็กลับดีด้วยในน้ำใจบุญ
อนึ่งยังไม่เห็นน้ำอย่าทำกระบอก	ไม่เห็นกระรอกอย่าเพ่อก่งกระสุน
ดินจะพังฝั่งน้ำอย่าค้ำจุน	จักรจะหมุนอย่าเอาคอไปรอง้าง
ที่น้ำเชี่ยวเรี่ยวแรงทุกแห่งหาด	อย่าคัดวาดลำเรือให้รีขวาง
อย่าจอดเรือริมต้นไม้ใกล้หนทาง	อย่ากั้นกางช้างสารจะสู้กัน
อย่าเห็นกรวดตรัดเตร็จว่าเพชรพลอย	เห็นหิ่งห้อยว่าดีกว่าสุริย์ฉัน
อย่ารักทองกาไหล่หนากว่าสุวรรณ	เห็นกำนั้นดีกว่ากอบไม่ชอบกล
อย่าเคี้ยวอ้อยว่าอร่อยอ้อยไม่หวาน	ทุเรียนรานปลูกหญ้าว่าเป็นผล
อย่ารักทรัพย์สินทักกว่ารักตน	อย่ารักคนอื่นดีกว่าพี่น้อง
อันลูกเมียเหมือนหนึ่งกับผืนผ้า	ถ้าขาดฉีกชั่วแล้วหาก็ได้คล่อง
น้องที่รักร่วมชีวีพี่ร่วมท้อง	เหมือนหนึ่งสองแขนติดสนิทกาย
หนีน้ำบกตกไหนคงไปด้วย	คงชูช่วยเพื่อนผีไม่หนีหน่าย
รู้รักกันอย่ารู้มีราคีคาย	ใครกล่าวร้ายเจ็บแทนด้วยแค้นเคือง
อนึ่งธรรมเนียมพยัคฆ์มักพึ่งป่า	ธรรมเนียมปลาชอบใจที่ใหญ่เหมือง
ธรรมเนียมนกพึ่งไม้มะไฟมะเฟือง	คนทั้งเมืองชื่นชมร่มโพธิ์สบาย
อันดอนใดไร้ถ้ำที่สำนัก	ไม่สมศักดิ์ราชสีห์ก็หนีหน่าย
สระโกมุทแม้นบุษบาวาย	หงส์ก็หายห่างไกลมิได้ลง
อนึ่งพฤกษาสูงใหญ่ใบหล่นสิ้น	นกก็บินบากไปไม่ประสงค์
ที่ต้นไม้ไหนชะอุ่มพุ่มพวงพง	ก็ร่อนลงจับแจอยู่แซ่เซ็ง
อนึ่งป่าใดไกลหมู่มฤคร้าย	ก็อันตรายหมดม้วยไม้ขลู่เขลง
ที่ป่าใดล้วนสะพรั่งด้วยรังเต็ง	เพราะเสือเก่งอาจคุ้มจึงพุ่มชิด
อนึ่งนาอาศัยน้ำฝนขัง	เลี้ยงเป็ดไก่อาศัยรังบังป้องปิด
มีเหย้าเรือนหาเพื่อนเป็นคู่คิด	มีการกิจกอบโกยโปรยให้ปัน
อนึ่งเราให้เขาไม่ตอบให้มาบ้าง	อย่าริร้างให้อีกจนอาสัญ
คนยากเย็นเข็ญใจพึงให้ปัน	อย่าหมายมั่นจะเอาของสนองคุณ
ท่านว่าไว้แต่ประถมก็สมบท	ทรัพย์หมดไม่มีเหลือเพราะเกื้อหนุน
จะสิ้นซวดชวดค้าเพราะขาดทุน	จะสิ้นบุญก็เพราะกรรมที่ทำมา
อนึ่งฟืนไฟในเหย้าเอาเอาออก	เพลิงข้างนอกอย่าเอาเข้าคูหา
อย่านำศึกสู่เหย้าเข้าตำรา	อย่าเปิดฝาเรือนตนให้คนดู
เมียชั่วจริงนิ่งไว้แต่ในอก	อย่าหยิบยกออกขยายให้หลายหู
เหมือนการกิจผิดก็ได้ไว้เป็นครู	ให้เขารู้เรื่องไปทำไมมี
จับมัจฉาคว้าไขว่ไว้สองหัตถ์	ข้างโน้นพลัดข้างนี้หายไม่วายหนี
ค่อยจ้องจ้องมองดูให้ดีดี	เห็นได้ทีจับกำขยำเป็น
อนึ่งหมูเขามัดไว้จะหาม	งานใช่งานคานตามไปสอดเล่น
ชู้ของเขาเคล้าเคลียจะคลึงเคล้น	อย่าทำเป็นศึกแซกแหวกเข้ากลาง
อย่าเรียนรู้ขวนขวายแก่ภายแก่	อยู่ใกล้แกล่นาเกลือจะกินด่าง
เป็นชาวสวนหรือควรขาดม่วงปราง	เขาอยู่กลางป่าไกลยังได้กิน
เหมือนกบเกิดในสระปทุมเมศ	ไม่สังเกตเกษตรขจรกลิ่น
แมลงภู่หมู่ผึ้งภุมริน	หวังถวิลบินมาชมก็สมคิด
อันความรู้จริงจริงถึงสิ่งเดียว	แต่ข้อเขี้ยวขึ้นใจอยู่ในจิต
ได้เป็นเพื่อนเช้าเย็นอยู่เป็นนิจ	เลี้ยงชีวิตลูกหลานจนว่านเครือ
เหมือนชายเปลี้ยดีดกรวดอวดพญา	เธอชมว่าศิลปศาสตร์ฉลาดเหลือ
ให้ประทานของเข้าเหย้าเรือนเรือ	ทั้งผ้าเสื้อสินทรัพย์นับประมาณ
อีกบ่าวไพร่ไม่น้อยร้อยบ้านส่วย	ก็รื่นรวยบริบูรณ์จนบุตรหลาน
ได้กินเฉาะเพราะความรู้ชำนาญ	เรื่องนิทานเทียบไว้เป็นใจความ
อนึ่งคนดื้อถือตัวว่าตัวเอก	วิชาเอกสัพพัญญูรู้เหลือหลาม
บุญไม่ส่งคงไม่เสร็จสำเร็จความ	ก็ได้นามอยู่แต่ว่าปัญญาไว
เมื่อยามยศยศย่องให้ลอยตัว	เมื่อคราวชั่วกรรมชักให้ตักษัย
นี่เนื้อแนวหลังล้ำได้ทำไว้	อย่าโทษไทเทวาคณายักษ์
อย่าโทษภุมภูผาพฤกษาสินธุ์	อย่าโทษอินทร์องค์พรหมบรมจักร
อย่าโทษญาติกากายสหายรัก	โทษบุญกรรมทำชักให้ชั่วดี
ข้างแพทย์ดูว่าเป็นลมให้สมบท	อีแม่มดว่าวุ่นถูกคุณผี
ข้างโหรเห็นเทวดาเข้ายายี	ท่านภูรีร้องว่ากรรมเขาทำมา
ประการหนึ่งร้อนไฟในมนุษย์	ไม่ร้อนสุดสู้ไฟดำกฤษณา
ศัตรูอื่นหมื่นแสนที่ศักดา	ไม่เหมือนข้าศึกพยาธิ์อยู่ในกาย
สว่างอื่นอันใดในอากาศ	ไม่โอภาสเท่าแสงตะวันฉาย
แรงสิ่งอื่นเข้มแข็งที่แรงร้าย	ก็แพ้พ่ายแรงกรรมที่ทำไว้
ถึงมีฤทธิ์สิทธิศักดิสามารถ	ยกปราสาทเวชยันต์ก็หวั่นไหว
ทั้งดำดินบินฟ้านภาลัย	รู้เท่าไรก็ไม่รอดคงวอดวาย
ไม่ควรนับกับมนุษย์ปุถุชน	ที่จะพ้นมัจจุราชอย่ามาตรหมาย
สิ่งกุศลอุตส่าห์สร้างอย่าห่างคลาย	เป็นอุบายที่จะให้ไปนิพพาน
อนึ่งหอมกลิ่นที่จริงสิ่งดอกไม้	แต่หอมตามไปไม่ไกลสถาน
หอมประทินกลิ่นกล่าวคือศีลทาน	ย่อมแผ่ซ่านหอมหวลไปทวนลม
อนึ่งดอกเทียนไทหงอนไก่ชบา	พวงผกางามงดสดสีสม
แต่ไร้กลิ่นสิ้นดีที่จะชม	ก็ทิ้งถมอยู่ที่ต้นคนไม่จง
อันสตรีรูปงามทรามสวาท	แต่มรรยาทผิดสกุลประยูรหงส์
ชายที่ดีเขาไม่มีจิตจำนง	ก็คงลงอยู่ว่างามทรามกิริยา
ถึงรูปทรามพอดีดูแต่สุภาพ	ไม่หยามหยาบมรรยาทสมวาสนา
จะกล่อมเกลี้ยงนอนเคียงหมอนนอนเต็มตา	คงดีกว่างามพริ้งเป็นลิงลน
ชายจะงามความรู้เป็นเครื่องประดับ	ตกถึงไหนได้ทรัพย์ไม่ขัดสน
บรรดาหญิงถ้วนทั่วทุกตัวตน	จะงามล้นเลิศฟ้าเพราะสามี
สัตว์สี่เท้ากล่าวว่างามที่ใหญ่ยิ่ง	งามร่างรูปซูบทรงนั้นฤาษี
จันทร์จะงามแจ่มฟ้าเพราะราตรี	บุตรที่ดีงามหน้าบิดาตน
ในคัมภีร์มีบุตรหลายสถาน	ลูกหนึ่งไซร้ใจพาลไม่เป็นผล
ลูกหนึ่งนั้นรู้เสงี่ยมเจียมกมล	หาใส่ตนพอเพียงเลี้ยงชีวี
ลูกหนึ่งนั้นใจรักเป็นนักปราชญ์	เฉลียวฉลาดล้ำบิดามีภาษี
เป็นอภิชาติบุตรสุดแสนดี	จะพาทีสอนสั่งก็ฟังคำ
อันลูกร้ายคล้ายบุตรท่านพราหมณ์แก่	ไม่ดูแลเลี้ยงบิดาหาอุปถัมภ์
พฤฒาเฒ่าเฝ้าเจ็บใจระกำ	ก็กล่าวคำเป็นคาถาด่าลูกชาย
ว่าเลี้ยงบุตรสุดรักนั้นน้อยหรือ	ไม่แทนเท้าแทนมือได้เหมือนหมาย
คุณของไม้เท้านี้มีมากมาย	ได้ค้ำกายย่างย่องจ้องจดจุน
อนึ่งเดินไปไหนที่ไกลสถาน	เมื่อพบพานสัตว์ร้ายจะวายวุ่น
ไม้เท้าปัดวัดเหวี่ยงไปตามบุญ	คงมีคุณกว่าลูกที่ละเลย
เช่นเขาพูดเจรจาว่ากันเกลื่อน	ว่าลูกเหมือนลูกขี้กาเจ้าข้าเอ๋ย
มีแม่เรือนเปื้อนปอกไม่งอกเงย	เป็นกะเทยเกิดจะดีมีทำไม
เมียที่ร้ายหลายอย่างต่างๆ กัน	เมียหนึ่งนั้นเหมือนตำแยแส่ไสร้
เมียหนึ่งนั้นล้นโลภเหลือออกเบื่อใจ	เมียหนึ่งไซร้จ่ายทรัพย์เสียยับเยิน
อีกเมียโทโสพูดไม่หยุดหย่อน	ตีเมียน้อยอ้อยอ่อนตะออกเพิ่น
เมียหนึ่งนั้นเคยโอภาสประมาทเมิน	ก็ออกเดินเดี่ยวดอดด้อมดูชาย
เป็นบุรุษสุดอยู่เพียงรู้เท่า	อย่ามัวเมาเชื่อเมียจะเสียหาย
จงหวนเห็นเช่นกับเขาเล่านิยาย	ว่ากากายขาวผ่องละอองนวล
ถึงไม่เห็นจริงเจือต้องเชื่อถือ	ว่าหญิงซื่อนั้นให้ป้องปิดปากสรวล
ด้วยแยบคายหลายชั้นเชิงกระบวน	แก้อับจนเจียนจวนชำนาญชาญ
ประมาทใจให้อยู่ผู้เดียวสงัด	ก็แน่ชัดชายจะชมภิรมย์สมาน
เหมือนน้ำอ้อยใกล้มดอดอยู่นาน	หญ้าสคราญโคเว้นไม่เห็นเลย
ที่ลุ่มเลนเสน่หาแห่งกาสร	หมู่ภมรมาลียินดีเสวย
สระปทุมเป็นที่หงส์จะลงเชย	ชายจะเฉยจากสตรีไม่มีแล้ว
อันเรือแพนั้นเป็นที่ข้ามสมุทร	เครื่องอาวุธสำหรับตนแห่งคนแกล้ว
อันหยูกยากับพยาธิไม่คลาดแคล้ว	นกกับแร้วคงจะรึงอยู่ตรึงตรา
อันหมู่จระเข้เต่าปลาพึ่งวาริน	สกุณบินร่อนเร่พึ่งเวลา
ทารกเล็กเด็กน้อยพึ่งมารดา	คนเข็ญใจไพร่ฟ้าพึ่งบารมี
ธรรมเนียมเสือพึ่งพนัศชัฏพึ่งเสือ	ธรรมเนียมเรือพึ่งพายไม่หน่ายหนี
ความเท็จพึ่งจริงชั่วกลัวคนดี	หญิงพึ่งสามีก็พึ่งพัก
อนึ่งธรรมดาว่าพิชัยรถ	จะปรากฏงอนระหงเพราะธงปัก
บ่าวจะงามเฉิดฉายเพราะนายรัก	ได้ยศศักดิ์เป็นโสดเพราะโปรดปราน
รำละครฟ้อนดีด้วยรูปเหยาะ	ร้องจะเพราะเพื่อเสียงสำเนียงหวาน
เป็นมวยปล้ำล่ำสันจึงทนทาน	ปากฉาดฉานโต้ตอบจึงชอบที
ประการหนึ่งถึงเป็นปราชญ์ฉลาดรู้	คนไม่ชูก็คงอับลับรัศมี
เหมือนหนึ่งเพชรมกยกว่าดี	แม้ไม่มีเหลี่ยมแต่งไม่ต้องการ
อนึ่งบัวบุษป์บังเกิดในตมเปือก	อีกช้างเผือกเกิดแต่ป่านาสถาน
ทั้งทองคำเกิดบ่อบางตะพาน	ยังประมาณกันว่าเป็นที่รัก
ก็สมที่ชี้เช่นกันกับนักปราชญ์	เกิดในชาติทรชนคนต่ำศักดิ์
แต่ตัวดีมีปัญญาสวามิภักดิ์	ก็พร้อมพรักนับถือออกชื่อชม
อนึ่งคนโทษนั้นหมั่นขวนขวาย	มีทรัพย์หลายเหลือล้ำเพราะส่ำสม
ทั้งเชื้อไพร่ได้เป็นนายขึ้นนั่งพรม	พึงนิยมจิตรู้อย่าดูเบา
อนึ่งนายสี่นี้อย่าเสพแสวง	เข้าแอบแฝงพึ่งพาอาศัยเขา
นายที่หนึ่งมักโกรธชักหน้าเง้า	ร้องเรียกเล่าลมก็เติบกำเริบฤทธิ์
นายที่สองตั้งใจใช้จนบอบ	มีความชอบไม่ยกเอาปกปิด
นายที่สามนั้นค่อยแกะและเล็มลิด	ทรัพย์สักนิดก็ไม่เผื่อเอาเจือจาน
นายที่สี่นั้นดีแต่ข่มคุณ	ทั้งทารุณพูดจาทั้งว่าขาน
ไม่ได้เรื่องล้วนเครื่องจะอัปมาณ	อย่าแผ้วพานหลีกละสละเว้น
อนึ่งเป็นนายก็เอาใจไพร่มันมั่ง	อย่าตึงตังไปทีเดียวเฝ้าเคี่ยวเข็ญ
ถึงตกทุกข์ที่ลำบากได้ยากเย็น	จะตายเป็นมันไม่ทิ้งจริงจริงเจียว
อนึ่งบ่าวไพร่ไม่ดีจะตีด่า	อย่าโกรธาหันหุนให้ฉุนเฉียว
ประหยัดหย่อนผ่อนใช้แต่ไม้เรียว	อุตส่าห์เหนี่ยวหน่วงจิตคิดเมตตา
อันช่างหม้อตีหม้อไม่หวังฉาน	ตีเอางานงานใช้มิให้หนา
ดั่งอาจารย์ตีศิษย์ให้วิทยา	มิใช่ว่าจะประหารให้ไปอบาย
สิ่งจะสอนสอนสกนธ์ตนเสียก่อน	จึงจะสอนผู้อื่นได้ดังใจหมาย
ผจญจิตตนเสียก่อนให้ผ่อนคลาย	จึงค่อยร่ายไปผจญคนทั้งปวง
อนึ่งผจญคนเวรเป็นเวรี	ทำไมตรีเข้าไปให้ใหญ่หลวง
ผจญคนกลิ้งกลอกหลอกลวง	เอากระทรวงสัตย์สู้ให้เสื่อมเท็จ
ผจญคนโลภละโมบนั้น	ของกำนันให้อักขูหมูไก่เป็ด
ผจญหมู่ทรชนคนใจเพชร	ให้อ่อนอาตม์ขาดเด็ดด้วยความดี
อนึ่งทำศึกสงครามได้ชัยชนะ	มีเดชะเป็นสง่าชูราศรี
รบแม่เรือนแพ้พ่ายไม่วายตี	ก็ได้มีชื่อเชิดว่าชายชาญ
ไหนจะเท่าบุคคลผจญจิต	เอาสุจริตเป็นตาต่อประหาร
ตัดอกุศลสิ้นห่วงบ่วงมาร	ก็สำราญนิราศทุกข์สุขสบาย
อนึ่งแพ้ศึกเสียทีในที่รบ	เขาหลีกหลบรอดชีวิตมามีหลาย
แพ้ถ้อยความเสียทรัพย์นับกระทาย	ยังไม่ตายหาใหม่ก็ได้คง
อันแพ้เมียทำลายสายสินทรัพย์	ก็ย่อยยับยุ่ยเป็นผุยผง
ยากจะอยู่ตราบเท่าชีวิตปลิดปลง	ญาติวงศ์พงศ์เผ่าเขาไม่แล
เมื่อคราวดีมีทรัพย์คนนับถือ	ครั้นสิ้นชื่อคนก็ต่างจะห่างแห
ชั้นเพื่อนฝูงชอบพอเขางอแง	ลูกเมียแปรเป็นอื่นตื่นตะโกรง
ปางมียศก็ปรากฏว่าเลิศลาภ	ล้มพังพาบสิ้นสง่าที่อ่าโถง
กาเหยี่ยวแร้งแย่งเนื้อเหลือแต่โครง	ที่เรือนโรงเยียบสงัดวิบัติเป็น
ถ้าอุปไมยคล้ายกับไม้เมื่อยามแล้ง	ใบนั้นแห้งหล่นว่างห่างหายเห็น
ที่แก่นเปลือกเลือกถากทุกเช้าเย็น	สำหรับเป็นฟืนโอ้อนิจจา
เห็นสมความพราหมณ์รู้คัมภีร์เวท	เมื่อเคราะห์ดีดูวิเศษนั้นหนักหนา
คราวเคราะห์ขัดวิบัติเข็ญจะเป็นมา	มนต์และยาเสื่อมสร่างค่อยบางเบา
อันร่างกายมนุษย์นี้เป็นที่รัก	เมื่อยามจักไปจริงก็ทิ้งเปล่า
เหมือนท่อนไม้แก่นปราศอนาถเนา	สำหรับเน่าผุเปื่อยไม่เป็นการ
ไม้ที่คดขดวงเป็นกงจักร	ตามแต่รักจะประดิษฐ์คิดอ่าน
ที่ตรงกลมล้มลากไปถากกระดาน	ทั้งกิ่งก้านดาษดื่นทำฟืนใช้
ที่ควรเลื่อยเลื่อยชักเขาจักชอย	เศษเล็กน้อยทำเขียงรองเตียงได้
ชั้นโดยต่ำแต่สะเก็ดเก็บก่อไฟ	กายนี้ไม่มีของที่ต้องการ
ใครทำบุญบุญนั้นก็ให้ผล	คงตามตนติดไปในสงสาร
ใครทำบาปหยาบช้าอันสาธารณ์	บาปก็ติดตามผลาญไม่ละทิ้ง
เหมือนจักรเวียนหมุนไปไม่คลาดเคลื่อน	กระทบเตือนตัวฬาขามหิงส์
ตัวไหนเดินดันแรงขึ้นแข่งชิง	แอกที่อิงออดเสียดเบียดเบียนคอ
ควรจะทราบบาปบุญพหุลกรรม	เหมือนคนปล้ำทั้งสองข้างต่างแข็งข้อ
ใครแรงมากทรหดไม่ทดท้อ	ก็ผลักคอคนหิวให้ล้มลง
ข้างบุญแรงแบ่งบาปให้สาปสูญ	บุญก็พูนเพิ่มให้ดังใจประสงค์
ข้างบาปแรงแบ่งบุญให้ปลดปลง	บาปก็คงวิ่งเข้าเป็นเจ้างาน
อนึ่งผู้ใดใหญ่กว่าเยิ่นอายุยิ่ง	ไม่รู้สิ่งธรรมที่เป็นแก่นสาร
ลูกอ่อนออกวันเดียวแต่เชี่ยวชาญ	รู้เล่าอ่านเรียนธรรมก็จำจอง
พระอริยประยูรบัณฑูรถ้อย	ว่าเด็กน้อยนั้นเหลือดีไม่มีสอง
ท่านว่าไว้ให้เห็นเป็นทำนอง	ให้ตรึกตรองว่าผู้หญิงไม่ใฝ่ธรรม
อนึ่งปราชญ์ใดเล่าเรียนเพียรหนักหนา	มีปัญญารู้ยิ่งทุกสิ่งสรรพ์
ไม่สำแดงแจ้งออกทุกสิ่งอัน	ก็อัดอั้นอยู่ไม่รู้ว่าภูรี
ถ้าอุปไมยก็คล้ายอัปสรสาว	เมื่อรุ่นราวคราวกำดัดมีรัสมี
อยู่ร่วมเรือนผัวขวัญเป็นขันที	ห่อนจะมีเทือกแถวแนวหน่อเนื้อ
อนึ่งเป็นปราชญ์ปรีชาปัญญาขยัน	สำแดงธรรมไพเราะเสนาะเหลือ
แต่น้ำจิตนั้นประหวัดอสัตย์เจือ	เหมือนดอกเดื่อไปสถิตที่เรือนพาล
จงตรองเห็นเช่นกับข้างน้ำอ้อย	ลิ้มที่ไหนก็อร่อยมีรสหวาน
แม้นดูชื่นใจจิตพินิจนาน	จะซาบซ่านสุขสบายไม่วายเว้น
อีกอย่างหนึ่งว่าอย่าดีอย่ามีชั่ว	อย่าขาดกลัวอย่ากล้าเหมือนว่าเล่น
ย่อมใช้ทั่วทุกตำรายาเช้าเย็น	จำไว้เป็นอย่างยิ่งอย่าทิ้งเอย